بزرگنمايي:

آریا جوان - به‌طور معمول زمانی که سخن از مفهوم شرکت و به‌ویژه شرکت خصوصی پیش می‌آید، پیش‌فرض ذهنی افراد به دغدغه‌های اقتصادی و سوددهی معطوف می‌شود. از اساس این ذهنیت درست است، زیرا ماهیت وجودی یک شرکت بر مقوله کسب‌وکار معطوف به سودآوری است.

اما فعالیت اقتصادی و کسب سود تنها بعد یک شرکت به شمار می‌آید. شرکت به‌عنوان سازمانی مطرح است که دارای عناصر انسانی و فیزیکی، ساختار و نظام روابطی ویژه است که به‌واسطه آنها فرهنگ سازمانی، ارزش‌های سازمانی و حتی ساختاری غیررسمی که عمدتا مبین این ارزش‌هاست، خلق می‌شود. مفهوم مسئولیت اجتماعی با فرهنگ و ارزش‌های سازمانی مناسبت دارد. این نوع مسئولیت فراتر از وظایف قانونی امتداد می‌یابد و در واقع، قانون و وظیفه سازمانی حداقل‌های مسئولیت اجتماعی شرکت است. از این رو، مسئولیت اجتماعی شرکت در حکم مدلی از کسب‌وکار است که به شرکت کمک می‌کند از نظر اجتماعی و به‌ویژه به خاطر تاثیرات احتمالی خود در جامعه و محیط پاسخگو باشد.
پیتر دراکر، یکی از برجسته‌ترین نظریه‌پردازان مدیریت گفته است سود برای شرکت مانند اکسیژن برای انسان است. اگر به قدر کافی از آن نداشته باشی، بیرون از بازی هستی، ولی اگر فکر می‌کنی که زندگی تو تنها نفس کشیدن است، واقعا چیزی گم کرده‌ای! این گفته توجیهی است به نوعی منطق اقتصادی که در آن دنیای سود مادی با دنیایی انسانی و اخلاقی پیوند می‌خورد. این منطق اکنون در موضوع مسئولیت اجتماعی شرکت خود را جلوه‌گر ساخته است.
هاوارد آر. بوون، نخستین تعریف را از مسئولیت اجتماعی شرکت ارائه داده است که طبق آن این نوع مسئولیت عبارت است از: تعهدات کسب‌وکار بر پیگیری آن دسته از سیاست‌ها، تصمیم‌گیری‌ها و فعالیت‌هایی که از نظر اهداف و ارزش‌های جامعه مطلوب هستند.
از نظر بانک جهانی، مسئولیت اجتماعی شرکت عبارت است از: تعهد شرکت‌ها به‌منظور کمک به توسعه اقتصادی پایدار کار از طریق همکاری با کارکنان و خانواده‌های آنها، جامعه محلی و کل جامعه به‌منظور بهبود کیفیت زندگی به طریقی که هم برای کسب‌وکار مناسب باشد و هم برای توسعه بین‌المللی.
کمیسیون اروپا تعریف خود را از مسئولیت اجتماعی شرکت چنین ارائه می‌دهد: مسئولیت اجتماعی شرکت مفهومی است که به موجب آن شرکت‌ها، دغدغه‌های زیست محیطی و اجتماعی را در عملکردهای کسب‌وکارشان و در تعامل خود با ذی‌نفعان به‌صورت داوطلبانه ادغام می‌کنند.
از دید فرنچ و ساورد، مسئولیت اجتماعی شرکت وظیفه‌ای است برعهده شرکت‌ها، به این معنا که تاثیر سوء بر زندگی اجتماعی که در آن کار می‌کنند، نگذارند. میزان این وظیفه عموما مشتمل است بر وظایفی نظیر آلوده نکردن، تبعیض قائل نشدن در استخدام، نپرداختن به فعالیت‌های غیراخلاقی و مطلع کردن مصرف‌کننده از کیفیت محصولات. همچنین وظیفه‌ای است مبتنی بر مشارکت مثبت در زندگی افراد در تعریف ایزو 26000، مسئولیت اجتماعی یک سازمان عبارت‌اند از مسئولیت در قبال تاثیرات و پیامدهای تصمیم‌ها و فعالیت‌هایش (محصولات، خدمات، فرآیندها) بر جامعه و محیط‌زیست، به‌طور شفاف و اخلاقی که موارد زیر را در برمی‌گیرد:
- مشارکت در توسعه پایدار، شامل بهداشت و رفاه جامعه.
- در نظر گرفتن انتظارات ذی‌نفعان.
- تطابق با قوانین و سازگاری با هنجارهای رفتاری بین‌المللی.
- یکپارچه‌سازی مسئولیت اجتماعی در سراسر سازمان و استفاده از آن در روابط خود.
هرچند هنوز تعریف واحدی از مسئولیت اجتماعی شرکت که مورد اجماع باشد وجود ندارد، اما ایزو 26000 به‌عنوان مهم‌ترین و جدیدترین مرجع و راهنمای مسئولیت اجتماعی شرکت که با مشارکت نمایندگان کسب‌وکارهای مختلف کشورها تدوین شده است، شاید مورد استنادترین مرجع مفهومی و موضوعی باشد. در هر صورت عموم تعاریف سخن از تاثیرات شرکت‌ها و سازمان‌ها و ضرورت پاسخگویی و تعهد در قبال آن را به‌عنوان محور تعاریف خود بیان می‌دارند. از این نظر، می‌توان گفت که مسئولیت اجتماعی شرکت مجموعه الزامات یا تعهدات اخلاقی است که یک شرکت یا سازمان با در نظر داشتن موضوع توسعه پایدار در جهت حمایت کارکنان خود، جامعه (جامعه محلی یا فراتر از آن) و محیط‌زیست انجام می‌دهد.
مطالعات مختلف نشان می‌دهد که ارتباطی دوطرفه بین شرکت و اجتماع وجود دارد. طبق نتایج این مطالعات، هرگاه شرکت‌ها در مسیر ارائه کمک و حمایت به جامعه نقش‌آفرینی کرده‌اند، جامعه نیز شرایط لازم برای کسب بازده توسط شرکت و توسعه و پیشرفت واحدهای تجاری را فراهم می‌کند. در نتیجه، مسئولیت شرکت در قبال اجتماع هم برای خود شرکت و هم برای اجتماع سودمند است. ذی‌نفعان، از شرکت‌ها انتظار دارند اخلاق را در کسب‌وکار و فعالیت‌های خود رعایت کنند و مشتریان ترجیح می‌دهند از شرکت‌هایی که نسبت به مسئولیت اجتماعی خود توجه دارند، خرید کنند.
به همین جهت، شرکت‌های پیشرو همواره کوشیده‌اند میـان دغدغه اقتصادی خود و اجتمـاع و محیط‌زیست نـوعی تعـادل ایجـاد کنند و مسئولیت اجتماعی خود را جـدی بگیرنـد. این شرکت‌ها به اهمیت ارتباط میان برند یا علامت تجاری خود با مسئولیت اجتماعی شرکت واقف‌اند. زیرا مسئولیت اجتماعی شرکت نه‌تنها در میان جامعه و ذی‌نفعان نسبت به برند شرکت آگاهی ایجاد می‌کند، بلکه تصویری مثبت از آن را در اذهان پدید می‌آورد. این موضوع از یک‌سو عملکرد مالی شرکت را تحت تاثیر جدی قرار می‌دهد و آن را بهبود می‌بخشد و از سوی دیگر، به تقویت ذی‌نفعان و در شکلی فراگیرتر به حفظ و تقویت جامعه می‌انجامد. در واقع، سرمایه‌گذاری در زمینه مسئولیت اجتماعی شرکت، برخلاف پندار برخی، اقدامی هزینه‌بر نیست. بلکه، اقدامی مبتنی بر مدیریت استراتژیک، در جهت ایجاد مزیت رقابتی برای شرکت و کمک به توسعه جامعه است.
مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکت CSR برای نخستین بار در دهه 20 میلادی مطرح شد، اما به دلیل رکود بزرگ و جنگ جهانی دوم، نتوانست به‌عنوان موضوعی جدی تا دهه 1950 میان رهبران کسب‌وکار جایگاهی بیابد. در سال 1951 مسئولیت اجتماعی شرکت زمانی که فرانک آبرامز، رئیس هیئت مدیره شرکت استاندارد اویل نیوجرسی مقاله‌ای با عنوان تعهد/ الزام کسب‌وکار منتشر کرد دوباره در کانون توجه قرار گرفت. در سال 1954 هاواردآر. بوون در کتاب مسئولیت‌های اجتماعی بازرگانان به‌طور جدی‌تری به این مفهوم پرداخت.
دو صنعت نفت و دخانیات در سطح دنیا به‌خاطر تاثیرات گسترده و منفی‌شان توجه ویژه‌ای به مقوله مسئولیت اجتماعی شرکت نشان دادند و به‌تدریج این مفهوم به یکی از دغدغه‌های شرکت‌های بزرگ تبدیل شد.
از اوایل دهه 1990 دستورعمل‌های مربوط به مسئولیت اجتماعی شرکت در سطح بین‌المللی تهیه شد و به تصویب رسید و در حال حاضر واحدهایی تحت عنوان مسئولیت اجتماعی شرکت در اکثر شرکت‌های بزرگ وجود دارد.
ابعاد عمده مسئولیت اجتماعی شرکت از دید یکی از صاحب‌نظران بزرگ مسئولیت اجتماعی، آرچی بی کارول شامل موارد زیر است:
بعد اقتصادی: در این بعد منظور این است که شرکت‌ها، نهادهای اقتصادی برای ارائه کالا و خدمات به جامعه هستند. هدف اصلی آنها کسب سود است و مدیران این سازمان‌ها ملزم به حداکثر کردن سود سهامداران خود هستند.
بعد قانونی: مسئولیت قانونی شرکت‌ها شامل رعایت قوانین مختلف نظیر قوانین محصول و مصرف‌کنندگان، قوانین محیط‌زیست و قوانین مربوط به کارکنان است. قوانین هرچند مهم هستند، اما گاهی کافی نیستند، زیرا اولا نمی‌توانند به همه مسائلی که شرکت با آن روبه‌رو می‌شود، پاسخ دهند. ثانیا، بعضی مواقع، قوانین قابل تفسیر و دارای ابهام هستند. ثالثا، ممکن است حاصل انگیزه‌های سیاسی قانونگذار برای منافع شخصی شخص یا گروهی باشند.
بعد اخلاقی: به این معنا که از سازمان‌ها انتظار می‌رود مانند دیگر اعضای جامعه به ارزش‌ها، هنجارها و اعتقادات دیگر افراد احترام بگذارند و شئون اخلاقی را در فعالیت‌های خود مدنظر قرار دهند. این بعد، پاسخگویی اجتماعی نیز نامیده می‌شود. اگرچه مسئولیت اقتصادی و قانونی نشان‌دهنده استانداردهای اخلاقی مربوط به انصاف و عدالت است، اما مسئولیت اخلاقی شامل همه فعالیت‌ها و شیوه‌های مورد انتظار یا ممنوع‌شده افراد جامعه است که فراتر از محدودیت‌های قانونی هستند.
بعد نوع‌دوستی: بدین معنی که انسان‌دوستی، نیازمند اقدامات سازمان‌ها برای ترویج رفاه انسان در پاسخ به انتظارات جامعه است، یعنی شرکت‌ها و سازمان‌های کسب‌وکار باید در حکم شهروندان خوب یک جامعه باشند. این سطح از مسئولیت اجتماعی در بالاترین سطح مسئولیت قرار دارد.
اصول مسئولیت اجتماعی شرکت
طبق ایزو 26000، مسئولیت اجتماعی سازمان هفت اصل مهم را مورد تاکید قرار می‌دهد که عبارت‌اند از:
پاسخگویی: یعنی اینکه یک سازمان باید پاسخگوی تاثیراتش بر جامعه، اقتصاد و محیط‌زیست باشد.
شفافیت: بدین معنا که یک سازمان باید واضح و دقیق سیاست‌ها، تصمیم‌ها و فعالیت‌هایش را بیان کند و تاثیرات قطعی و احتمالی آنها را نیز افشا کند.
رفتار اخلاقی: یعنی رفتار یک سازمان باید بر اساس اصول اخلاقی، صداقت، برابری و درستی باشد (نشان‌دهنده توجه سازمان به مردم، موجودات زنده و محیط‌زیست و تاثیراتش).
احترام به منافع ذی‌نفعان: اشاره به این موضوع دارد که یک سازمان باید منافع و حقوق ذی‌نفعانش را محترم بشمارد و نسبت به آنها آگاهی داشته باشد.
احترام به حاکمیت قانون: یعنی یک سازمان باید حاکمیت قانون را بپذیرد و مطابق با الزامات قانونی عمل کند.
احترام به هنجارهای رفتاری بین‌المللی: بدین معناست که یک سازمان باید به هنجارهای رفتاری بین‌المللی، همچنان که به اصل حاکمیت قانون وفادار است، احترام بگذارد (مانند حفاظت محیط طبق میثاق‌های بین‌المللی هنگام نارسایی قانون یا عدم اجرای قانون).
احترام به حقوق انسانی: یعنی یک سازمان باید به حقوق بشر احترام بگذارد و هر دو جنبه اهمیت و جهانی بودن آن را به رسمیت بشناسد.
موضوعات مسئولیت اجتماعی شرکت
بر اساس دامنه تاثیرات یک شرکت و طیف ذی‌نفعان درون و برون‌شرکتی، حوزه‌های موضوعی متعددی برای مسئولیت اجتماعی شرکت وجود دارد. ایزو 26000 به عنوان مهم‌ترین استاندارد راهنما در موضوع مسئولیت اجتماعی شرکت هفت حوزه موضوعی را به شرح زیر بیان می‌دارد:
1- حاکمیت سازمانی/ شرکتی
حاکمیت سازمانی به معنای سیستمی است که شرکت به عنوان یک سازمان برای تصمیم‌گیری و اجرای تصمیم‌های خود و برای پیگیری اهداف خود از آن استفاده می‌کند. مسئولیت اجتماعی شرکت از طریق این سیستم در شرکت توسعه می‌یابد. در واقع، حاکمیت سازمانی مهم‌ترین عامل در توانمند کردن شرکت برای مسئولیت‌پذیری در قبال تاثیرات و پیامدهای تصمیم‌ها و فعالیت‌های آن و یکپارچه کردن این نوع مسئولیت در سراسر شرکت است. این مفهوم دربرگیرنده دو مکانیسم «رسمی» و «غیر رسمی» در سازمان است. مکانیسم رسمی، ساختار و فرآیندهای رسمی و مشخص و قانونی سازمان را شامل می‌شود. مکانیسم غیررسمی نیز فرهنگ و ارزش‌های شرکتی (که معمولا متاثر از رهبران شرکت است) را دربرمی‌گیرد.
برای جاری کردن مسئولیت اجتماعی و یکپارچه کردن آن در سراسر شرکت، از حاکمیت آن انتظار می‌رود اقدام‌ها و رویه‌های مشخصی را اجرایی کند از جمله:
- استراتژی‌ها و اهدافی تعیین کند که نشان‌دهنده تعهد شرکت به مسئولیت اجتماعی است.
- سیستمی از مشوق‌های اقتصادی برای عمل بر اساس مسئولیت اجتماعی در شرکت را تدارک ببیند و مشوق مشارکت تمامی سطوح شرکت در موضوع مسئولیت اجتماعی باشد.
- محیط و فرهنگی را در شرکت برای تمرین مسئولیت اجتماعی پدید آورد.
- از منابع شرکت (مالی، انسانی، طبیعی) استفاده بهینه داشته باشد و میان نیازهای شرکت و ذی‌نفعانش (نیازهای فعلی و نسل آینده) تعادل ایجاد کند.
- برای گروه‌های در حاشیه (زنان، اقلیت‌های قومی و نژادی) به‌منظور احراز مناصب بالاتر فرصت عادلانه فراهم سازد.
2- فعالیت‌های نیروی کار و کارکنان
فعالیت‌های نیروی کار تحت پوشش شرکت به عنوان ذی‌نفعان درون‌شرکتی و محیط کار آنان حوزه موضوعی دیگری است که مسئولیت اجتماعی شرکت به آن توجه دارد. تصمیم‌ها و برنامه‌های فعالیت هر شرکتی خواه ناخواه شرایط کار و زندگی نیروی کار آنها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. واکنش شرکت به این تاثیرات می‌تواند در چارچوب مسئولیت اجتماعی آن و به عنوان اراده برای افزایش تاثیرات مثبت و کاهش یا حذف تاثیرات منفی ناشی از تصمیم‌ها و فعالیت شرکت مطرح شود. انتظار این است که چنین اراده‌ای در قالب اقدام‌های متعدد از جمله موارد زیر تجلی یابد:
- امنیت شغلی نیروی کار را به رسمیت بشناسد و از فرصت‌های برابر و عدم تبعیض برای همه کارگران اطمینان یابد.
- شرایط کاری مناسب (دستمزد، ساعات کار و...) را برای نیروی کار فراهم کند و برای تعادل بین کار و زندگی کارکنان (که قابل مقایسه با شرایط دیگر کارفرمایان باشد) اهتمام ورزد.
- سیستم‌های بهداشت، ایمنی و محیط زیستی را با مشارکت نیروی کار شناسایی و با در نظر داشتن احترام به حقوق آنان برقرار کند.
- امکان دسترسی نیروی کار به توسعه مهارت‌ها، آموزش و فرصت‌های پیشرفت شغلی را فراهم کند.
3 - محیط زیست
محیط زیست (اکوسیستم‌ها، گونه‌های گیاهی و جانوری، هوا، آب و خاک) حوزه موضوعی دیگر مسئولیت اجتماعی شرکت و تحت تاثیر تصمیم‌ها و فعالیت‌های آن است. در این حوزه نیز شرکت باید رویکردهای مسئولانه اتخاذ و به آنها عمل کند. موارد زیر از آن جمله است:
جلوگیری از آلودگی‌ محیط: به معنی پرهیز از انتشار آلودگی در هوا (آلاینده‌ها: سرب، جیوه، دی‌اکسید گوگرد، اکسید نیتروژن، ذرات مخرب ازون و...)، اجتناب از انتقال آلودگی‌ها به آب (محیط زیست دریایی، آب‌های سطحی یا زیرزمینی)، مدیریت پسماندها به‌ویژه پسماندهای خطرناک (پسماندهای رادیواکتیو)، دفع مواد شیمیایی خطرناک و سمی (طبیعی یا تولیدشده توسط انسان) و سایر اشکال آلودگی (صدا، بو، آلودگی بصری، ارتعاشات، تشعشعات، عوامل عفونت‌زا مانند ویروس یا باکتری و...) است.
استفاده پایدار از منابع: به این معنا که برای اطمینان از در دسترس بودن منابع در آینده، رویه‌های کنونی تولید و مصرف باید تغییر کنند و با ظرفیت‌های کره زمین هماهنگ باشند و همچنین جهت‌گیری شرکت باید به سوی منابع تجدیدپذیر (منابع پایدار) باشد.
کاهش تغییرات آب و هوایی: در این مورد عمده‌ترین عامل تغییر جهانی آب و هوا که دارای تاثیر بسزا بر طبیعت و محیط زیست بشر است، تولید و انتشار گازهای گلخانه‌ای (مانند دی‌اکسید کربن، متان، دی‌اکسید نیتروژن) است. پیامدهای این عامل می‌تواند سبب بالا رفتن دما، تغییر در الگوی بارش، افزایش رویدادهای جوی شدید، بالا آمدن سطح آب دریاها، بحران آب، تغییر در اکوسیستم‌ها، کشاورزی و شیلات و امثال آنها شود. از شرکت‌ها انتظار می‌رود در این زمینه اقدام‌های مسئولانه‌ای نظیر موارد زیر را انجام دهند:
- منابع مستقیم و غیرمستقیم خروجی‌های گازهای گلخانه‌ای و تعیین محدودیت مسئولیت خود در این زمینه را شناسایی کنند، همچنین مقیاس‌های بهینه برای کاهش چشمگیر و به حداقل رساندن خروجی گازهای گلخانه‌ای در حوزه کنترل خود را تعریف کنند.
- میزان و نوع سوخت‌های مورد استفاده و اجرای برنامه بهبود بهره‌وری را بررسی کنند.
- در مصرف انرژی (خرید کالاهای با بازده بالای انرژی) صرفه‌جویی کنند و آن را ترویج دهند.
• حفاظت و کمک به تجدید محیط طبیعی: در این محور، ترمیم و حفاظت از اکوسیستم‌ها و خدمات و کارکردهایی در زمینه تامین غذا، آب، سوخت، تنظیمات جوی، شکل‌گیری خاک، کنترل سیلاب، گرده‌افشانی و... اهمیت دارد. در این باره انتظار این است شرکت تاثیرات مضر بر اکوسیستم‌ها را شناسایی و این تاثیرات را حذف کند یا به حداقل برساند. همچنین به حفاظت از گونه‌ها یا زیستگاه‌های در معرض خطر و تاثیرپذیر همت گمارد و از روش‌های منجر به انقراض گونه‌ها و پخش یا تکثیر گونه‌های مهاجم بپرهیزد و همچنین بیشتر محصولات مورد نیاز خود را از تامین کنندگان تکنولوژی‌های پایدار خرید کند.
4- مشارکت در توسعه جامعه
جامعه کل و به‌خصوص جوامع محلی از ذی‌نفعان بیرونی و مهم شرکت‌ها هستند. در این زمینه انتظار این است که مشارکت شرکت‌ها در توسعه جامعه، بخش جدایی‌ناپذیر توسعه پایدار قلمداد شود. برخی اقدام‌های مهم در این حوزه که در مسئولیت اجتماعی شرکت مورد تاکید قرار می‌گیرد، عبارت‌اند از:
•مشارکت با جامعه: مهم‌ترین وجه ارتباط شرکت و برنامه‌های مسئولیت اجتماعی آن با جامعه، موضوع مشارکت است. قاعدتا شرکت‌هایی که نگاه و عمل مسئولانه را دنبال می‌کنند، رویکرد مشارکتی و ارتباط متقابل با ذی‌نفعان جامعه را دنبال می‌کنند. این مشارکت در ابعاد و موارد متعددی قابل تحقق است از جمله:
- با گروه‌های جامعه به‌ویژه گروه‌های آسیب‌پذیر و مورد تبعیض ارتباط برقرار کند و با آنها به مشورت بنشیند و آنان را در تعیین اولویت‌های سرمایه گذاری اجتماعی و فعالیت‌های توسعه‌ای مشارکت دهد.
- مشارکت با انجمن‌های محلی برای کمک به اهداف عمومی مطلوب و توسعه را مورد توجه و عمل قرار دهد.
• آموزش و فرهنگ: یکی از مهم‌ترین موضوعات مورد نظر در چارچوب مسئولیت اجتماعی شرکت، پرداختن به توسعه آموزش و فرهنگ جامعه و به‌خصوص جوامع محلی است. انتظار از شرکت مسئول آن است که جهت‌گیری و اقدام مشخصی در این زمینه داشته باشد و به جنبه‌هایی نظیر جنبه‌های زیر توجه کند و اهتمام ورزد:
- به آموزش در همه سطوح، بهبود کیفیت و دسترسی به آموزش و ارتقای دانش محلی توجه داشته باشد و در از بین بردن بی‌سوادی مشارکت کند.
- به‌طور خاص به ترویج فرصت‌های یادگیری برای گروه‌های آسیب‌پذیر یا مورد تبعیض بپردازد.
- دانش سنتی و تکنولوژی جوامع محلی را ارتقا دهد.
- به فرهنگ‌های محلی و سنن ارج نهد و آنها را به رسمیت بشناسد و به ارتقای فعالیت‌های فرهنگی کمک کند.
• اشتغال‌زایی و توسعه مهارت‌ها: این محور از مهم‌ترین موضوعات است و در اغلب جوامع جزو تاثیرات و چالش‌های شرکتی محسوب می‌شود. معمولا انتظار اصلی ذی‌نفعان جوامع محلی از شرکت حمایت در جهت ایجاد اشتغال یا توسعه توانمندی‌های حرفه‌ای آنان است. شرکت‌ها لازم است تاثیرات خود بر وضعیت اشتغال محلی را بررسی کنند و در جهت مدیریت تاثیرات مذکور و توسعه معیشتی ذی‌نفعان محلی گام بردارند. برخی اقدام‌های مورد انتظار در این خصوص شامل محورهای زیر است:
- تاثیرات تصمیم‌های سرمایه‌گذاری خود بر اشتغال‌زایی را بررسی کند و در شرایط مناسب به سرمایه‌گذاری مستقیم برای کاهش فقر در جامعه بپردازد.
- برنامه‌های توسعه مهارت در جوامعی را که این مهارت‌ها به قدر کافی و مناسب مورد توجه قرار نمی‌گیرد تدوین و اجرا کند.
• ثروت و درآمدزایی: شرکت‌ها می‌توانند نقش حیاتی در ایجاد درآمد و ثروت برای جامعه ایفا کنند. از آنها انتظار می‌رود از طریق اموری نظیر امور زیر به این موضوع بپردازند:
- تاثیرات اقتصادی و اجتماعی را هنگام ورود و خروج خود به یک جامعه (مانند تاثیر بر منابع اساسی مورد نیاز برای توسعه پایدار در جامعه) مدنظر قرار دهند.
- تامین کنندگان محلی محصولات و خدمات را در اولویت قرار داده و به آنها فرصت مشارکت بدهند و همچنین به گروه‌های محروم توجه داشته باشند.
• سلامت: تهدیدهای سلامت عمومی دارای اثر جدی بر جامعه است و می‌تواند در توسعه آن اختلال ایجاد کند. فعالیت‌ها و پروژه‌های شرکت‌ها ممکن است از عوامل مهم این تهدیدها باشد. مسئولیت اجتماعی شرکتی ایجاب می‌کند همه شرکت‌های کوچک و بزرگ به حق سلامت احترام بگذارند. در این زمینه انتظار این است که در پی از بین بردن اثرات منفی فرآیندهای تولید محصول و خدمات بر سلامت باشند و در جهت افزایش آگاهی نسبت به تهدیدهای سلامت و ارائه خدمات (دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی، آموزش شیوه‌های زندگی سالم، روش‌های پیشگیری، تغذیه کودکان و...) گام بردارند.
• سرمایه‌گذاری اجتماعی: این مفهوم سرمایه‌گذاری منابع شرکت در برنامه‌هایی را شامل می‌شود که هدفشان بهبود جنبه‌های اجتماعی زندگی است. برخی از انواع سرمایه‌گذاری اجتماعی عبارت‌اند از: پروژه‌های مربوط به آموزش، تحصیل، فرهنگ، مراقبت‌های سلامتی، اشتغالزایی، توسعه زیرساخت‌ها، دسترسی بهتر به اطلاعات و هر فعالیت دیگری که موجب توسعه اقتصادی و اجتماعی می‌شود.
5- مسائل مربوط به مصرف‌کننده
شرکت‌ها در قبال مشتریان و مصرف کنندگان (به عنوان بخشی از ذی‌نفعان خود) مسئولیت دارند. اینها کسانی هستند که از خروجی تصمیم‌ها و فعالیت‌های شرکت استفاده می‌کنند. نیازهای مشروع مصرف‌کنندگان بر اساس اصول مورد نظر شرکت، ملل و میثاق بین‌المللی در ابعاد حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی عبارت‌اند از: امنیت، آگاهی، شنیده شدن، جبران خسارت‌ها، آموزش، محیط زیست سالم، احترام به حق حریم خصوصی، رویکرد پیشگیرانه در برابر تهدیدهای محصول و ارتقای طراحی جهانی (طراحی محصول قابل استفاده برای همه بر اساس اصول مرتبط)، بنابراین لازم است این حقوق به‌طور جدی مورد توجه شرکت‌ها قرار گیرد. مسئولیت‌ها در زمینه مسائل مربوط به مصرف‌کننده متعدد است. برخی از آنها عبارت‌اند از:
آموزش و ارائه اطلاعات صحیح، استفاده از فرآیندهای قراردادی و بازاریابی عادلانه و شفاف، ارتقای مصرف پایدار، طراحی محصولات و خدمات قابل دسترس و برای همه بویژه گروه‌های آسیب پذیر، کاهش مخاطرات استفاده از محصولات یا خدمات از طریق رعایت اصول طراحی جهانی، حفاظت از اطلاعات و حریم خصوصی مشتریان و مصرف کنندگان، ساخت و توزیع مناسب، خدمات پشتیبانی، دستورعمل‌های استرداد و فراخوانی و...
6- شیوه‌های عملیاتی عادلانه
این موضوع رفتارهای اخلاقی در ارتباط با سایر شرکت‌ها، شرکا، تامین‌کنندگان، پیمانکاران، رقبا و انجمن‌هایی را که شرکت عضو آنهاستدربر می‌گیرد و شامل شیوه‌هایی است که شرکت از خلال روابط خود با سایر شرکت‌ها برای ترویج نتایج مثبت و مسئولیت اجتماعی مورد استفاده قرار می‌دهد. برخی موارد مرتبط با این شیوه‌ها عبارت‌اند از: مبارزه با فساد، رقابت عادلانه، ارتقای مسئولیت اجتماعی در زنجیره ارزش و احترام به حقوق مالکیت.
در خصوص این موضوع مسئولیت اجتماعی شرکت، انتظار این است که موارد بالا همواره در فعالیت‌های شرکت مدنظر واقع شده و چندوچون آنها رعایت شود. مثلا در زمینه مبارزه با فساد، اشکال آن (رشوه، کلاهبرداری، پولشویی، اختلاس، پنهانکاری، نفوذ تجاری ناعادلانه و ...) را شناسایی و با موضعی قاطع با آنها برخورد کند. زیرا نتیجه و پیامد فساد نقض حقوق انسانی، صدمه به محیط کسب‌وکار، فقر جوامع و اختلال در رقابت، توزیع ثروت و رشد اقتصادی را در پی داشته و نهایتا کارایی و اعتبار شرکت را زیر سوال می‌برد.
7-حقوق انسانی
حقوق انسانی حقوق اساسی است که تمام انسان‌ها از آن برخوردارند و شامل دو دسته حقوق «سیاسی و مدنی» و «اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی» است. در دسته نخست، حق زندگی، آزادی، برابری در مقابل قانون و آزادی بیان مطرح می‌شود و در دسته دوم، موضوعاتی همچون حق کار، تغذیه، بالاترین سطح بهداشت، تحصیل، امنیت اجتماعی مدنظر است. مسئولیت اجتماعی شرکت ایجاب می‌کند شرایط تهدیدکننده حقوق انسانی به‌طور دقیق بررسی شود و شرکت خط‌مشی مشخص و شفافی را در این زمینه و به عنوان راهنمایی سودمند برای کارکنان و افراد بیرون شرکت تعیین و آن را در سراسر شرکت یکپارچه جاری کند. برخی از انتظارات در رعایت حقوق انسانی توسط شرکت شامل موارد زیر است:
• به مشارکت یا روابط قراردادی جهت ارتکاب جرم و نقض یا سوءاستفاده از حقوق انسانی وارد نشود.
• از خدمات و محصولات نهادهایی که از این خدمات و محصولات برای نقض حقوق انسانی به کار می‌گیرند، پرهیز کند.
• باید مراقب بروز تبعیض در قبال افراد مرتبط با خود یا متاثر از فعالیت خود (کارکنان، شرکا، مشتریان، ذی‌نفعان، اعضا و افراد دیگر) باشد.
• لازم است خط‌مشی‌های استخدامی خود را مصون از تبعیض بر اساس نژاد، رنگ، جنسیت، مذهب، ملیت، ریشه اجتماعی، سن یا معلولیت قرار دهد. از گروه‌های آسیب‌پذیر مانند زنان و معلولان در محیط کار حفاظت و حمایت کند.
هوشنگ فضلی
کارشناس ارشد مسئولیت اجتماعی حوزه مشاور اجتماعی وزیر نفت
منابع:
1- ایزو 26000.
2- خلیلی شجاعی، وهاب و مشبکی، اصغر، «بررسی رابطه فرهنگ سازمانی و مسئولیت اجتماعی سازمان‌ها»، فصلنامه جامعه‌شناسی کاربردی، سال بیست و یکم، شماره 4، ص 42.
3- جزنی، نسرین (1393)، «اهمیت اجرای همایش مسئولیت اجتماعی شرکت در صنعت نفت»، هفته‌نامه دانش نفت، 5 دی 1394، ص 6.
4- owe., R. Howard, (2013) , "Social responsibilities of the Businessmen", University of Iowa Faculty acaonnections, p.16.
5- http://www.worldbank.org
6- ommission of the European Communities (2002) , "Corporate Social Responsibility: Abussiness contribution to sustainable development", Brussels,p.3
7- Carrol, Archie B., "The pyramid of corporate social responsibility: Toward the moral management of organizational stakeholders", Business Horizons,July 1991, p. 40-43
8- William B. Werther and David Chandler (2011) , Strategic Corporate SociL Responsibility, Sage. P.15