بزرگنمايي:

اعتياد بيماري است که عوارض جسمي و رواني متعددي دارد بنابراين اگر در جريان درمان به علل گرايش فرد به اعتياد توجه نشود، درمان ها تنها براي مدتي نتيجه بخش خواهند بود و فرد معتاد حتي پس از بهبودي، بار ديگر گرفتار مصرف مواد مخدر مي شود. از سوي ديگر، علوم شناختي به عنوان يکي از دانش هاي نوين بين رشته اي، در کنار نانوتکنولوژي، بيوتکنولوژي و فناوري اطلاعات مجموعه اي از دانش هاي همگرا را مي سازد و دستاوردهاي گسترده در اين علوم در حدود يک دهه گذشته، افق هاي روشني را براي بهبود زندگي آينده انسان ها ايجاد کرده است. از لحاظ مغزي چهار سيستم شامل پاداش، حافظه، انگيزه و کنترل در حوزه اعتياد دخالت دارند که مي توان روي هر چهار حوزه با تکنيک هاي توانبخشي و توانمندسازي شناختي و ساير تکنيک هاي علوم اعصاب شناختي مداخلاتي انجام داد تا احتمال ابتلاي افراد به اعتياد کمتر و ميزان بهبودي و دوام بهبودي معتادان افزايش يابد. به گفته دکتر پيمان حسني ابهريان متخصص علوم اعصاب شناختي و عضو پژوهشگاه علوم شناختي، اعتياد از ديدگاه علوم اعصاب شناختي يک بيماري شناختي است که در اثر آسيب هاي شناختي مغز ايجاد مي شود، بنابراين اختلالات شناختي مي توانند هم عامل اعتياد و هم ثانويه از اعتياد (ناشي از اعتياد) باشند. ** اختلال در تصميم گيري ابهريان اظهار کرد: مهمترين مساله اي که در يک فرد معتاد مشاهده مي شود، مشکل ناتواني براي تصميم گيري صحيح است؛ مشکل تصميم گيري تنها يک مساله ثانويه اعتياد نيست، يعني اين طور نيست که فرد معتاد در اثر اعتياد در تصميم گيري دچار اختلال شود بلکه مي تواند به عنوان يک عامل اوليه اعتياد نيز مطرح شود. ابهريان توضيح داد: در واقع يکي از عوامل مستعدکننده فرد به اعتياد مشکل در تصميم گيري و اتخاذ تصميم هاي مخاطره آميز است زيرا نمي تواند عواقب کار خود را درنظربگيرد؛ در واقع ناحيه اي از مغز که در حوزه تصميم گيري دخالت دارد، در افراد معتاد دچار اختلال است. وي افزود: يکي از جنبه هايي که در کنار تصميم گيري نادرست مطرح مي شود، مساله نبود توجه به عواقب کار است؛ به عنوان مثال وقتي به معتاد گفته مي شود که دوست داري همين الان 100 تومان به تو بدهم يا سه روز ديگر هزار تومان، فورا مي گويد همين الان 100 تومان را بده. در واقع او به عواقب کار و تصميم هاي خود توجهي ندارد و فقط به زمان حال توجه مي کند؛ بنابراين در درمان اين بيماران بايد تلاش کرد که آنها به درجه اي از بهبود تصميم گيري برسند که هزار تومان را انتخاب کنند. ابهريان خاطرنشان کرد: در حوزه علوم اعصاب شناختي تکنيک هايي مانند بازي هاي کاغذي قلم و کاغذ، چرتکه و بازي هاي رايانه اي وجود دارد که مي توان بر اساس آنها اين افراد را براي تصميم گيري هاي صحيح توانمند کرد و اين ناحيه از مغز را که عملکرد آن دچار اختلال شده است، با استفاده از اين روش ها بهبود بخشيد. وي تاکيد کرد: افرادي که در تصميم گيري با مشکل مواجه هستند و تصميم گيري هاي اشتباه دارند، ممکن است دچار آسيب هاي اجتماعي مانند اعتياد شوند بنابراين يکي از راه هاي پيشگيري کلي از بروز اعتيادهايي که در اثر تصميم گيري هاي نادرست رخ مي دهد، غربالگري در سطوح جامعه، مدارس و دانشگاه ها و شناسايي اين گونه افراد است تا براساس آن کار درمان و اقدامات پيشگيرانه را آغاز کرد. ** مهار شناختي دبير کارگروه توانبخشي شناختي ستاد توسعه علوم و فناوري هاي شناختي گفت: حوزه ديگري که در افراد معتاد دچار اختلال است، حوزه کنترل است يعني آنها نمي توانند افکار، رفتار و گفتار خود را کنترل کنند و در واقع در مهار شناختي مشکل دارند؛ به طور کلي افرادي که اين مشکل را دارند، مستعد اعتياد و آسيب هاي اجتماعي هستند و در افراد معتاد نيز اين اختلالات بيشتر است. ابهريان با يادآوري و تاکيد بر اهميت غربالگري براي شناخت افراد مستعد اعتياد اظهار کرد: به طور کلي در حوزه پيشگيري اگر غربالگري انجام و بر اساس نتايج آن برنامه هاي پيشگيرانه در سطح جامعه اجرا شود، مي توان جلوي اعتياد را تا حدود زيادي گرفت و با تقويت سيستم مهار شناختي به افراد مستعد کمک کرد تا در موقعيت هاي خطرساز بتوانند خود را کنترل و تصميم گيري و عملکرد مناسبي داشته باشند. ** مهار هيجاني پژوهشگر و درمانگر اعتياد گفت: افراد بايد بتوانند فکر، هيجانات و مهمتر از همه حرکت خود را کنترل کنند تا سراغ مصرف مواد مخدر نروند؛ بيشتر افرادي به مصرف مواد مخدر دچار مي شوند که نمي توانند افکار و هيجانات خود را کنترل کنند و با يک تصميم گيري آني و هيجاني ممکن است در موقعيتي خاص براي اولين بار مصرف مواد مخدر را تجربه و در غياب مهار و کنترل حرکتي اين مصرف را به دفعات تکرار کنند. ابهريان افزود: براي هر يک از اين مشکلات نيز راهکارهايي مانند تکنيک هاي کاغذي، رايانه اي و تحريک مغزي در حوزه شناختي وجود دارد که با استفاده از آنها مي توان مساله مهار هيجاني و حرکتي را به افراد آموزش داد. ** اختلال در حافظه عملکردي عضو پژوهشگاه علوم شناختي اظهار کرد: مورد ديگري که اين افراد در آن حوزه دچار اختلال هستند، حافظه کاري يا عملکردي است که آن را معادل حافظه کوتاه مدت درنظر مي گيرند. ابهريان توضيح داد: گفته مي شود ظرفيت حافظه کوتاه مدت در همه انسان ها از نابغه ترين افراد تا افرادي که از حداقل هاي مهارت هاي شناختي برخوردارند، از هفت مثبت و منفي 2 يعني پنج تا 9 است و تمام اموري که در زندگي انجام مي دهيم و هر نوع عملکرد مغزي که داريم، با اين هفت فضاي عملکردي انجام مي شود. وي گفت: بر اين اساس، فردي که در اين قسمت مشکل داشته باشد يعني توانمندي اش به جاي هفت، پنج، چهار يا کمتر از 6 باشد، در واقع حافظه کاري او دچار اختلال است و اين فرد مستعد اعتياد و آسيب هاي اجتماعي است؛ عکس اين قضيه نيز صادق است يعني گرفتار شدن در دام اعتياد، باعث مي شود که اين فضاها در مغز اشغال و در حافظه کاري فرد اختلال ايجاد شود. ابهريان براي توضيح بيشتر گفت: فرد معتاد زماني که دچار خماري است دائم در اين فکر است که چطور موادمخدر را تهيه و استفاده کند بنابراين بيش از نيمي از هفت ظرفيت مغز او به اين ترتيب پرشده و حتي اگر حافظه قوي داشته باشد، چون فضاي حافظه او اشغال شده است، نمي تواند عملکرد مناسبي داشته باشد. وي گفت: به همين دليل فرد معتاد در موقعيت محروميت و نبود دسترسي به موادمخدر نمي تواند عملکرد مناسبي داشته باشد و همچنين زماني که وسوسه و به اصطلاح دچار نشخوار فکري مي شود، مقدار زيادي از اين هفت فضاي مغزي او اشغال مي شود و نمي تواند عملکرد مناسبي داشته باشد. ابهريان ادامه داد: حتي غير از حالت محروميت و وسوسه و در شرايطي که فرد در حالت عادي است، تحقيقات تصويربرداري عملکردي نشان مي دهد حافظه عملکردي معتادان دچار اختلال است. ** راهکارهاي علوم اعصاب شناختي دبير کارگروه توانبخشي شناختي ستاد توسعه علوم و فناوري هاي شناختي اظهار کرد: براي اين مساله نيز در حوزه علوم اعصاب شناختي راهکارهايي وجود دارد که با استفاده از آنها، مي توان توانمندسازي حافظه عملکردي را انجام داد و پس از آن نيز درمان را آغاز کرد. ابهريان با بيان اينکه چهار ناحيه اصلي در منطقه پيش پيشاني مغز وجود دارد که تمام عملکردهاي آني مغز را کنترل مي کند، افزود: با استفاده از تکنيک هاي روان شناختي و شناختي مي توان حافظه عملکردي مغز را تقويت کرد. ** خوردن صبحانه و غذاهاي سالم، ورزش و خواب باکيفيت موثر در پيشگيري از اعتياد متخصص علوم اعصاب شناختي اظهار کرد: در کنار استفاده از روش هاي روان شناختي و شناختي، مساله تغذيه و در راس آن خوردن صبحانه در پيشگيري از ابتلا به اعتياد اهميت بسيار زيادي دارد. ابهريان توضيح داد: براي اين منظور بايد صبحانه کامل شامل مواد قندي و نشاسته اي و در طول روز نيز موادغذايي سالم با زمان بندي صحيح مصرف شود؛ مغز با گلوکز کار مي کند و گلوکز از منابع کبدي که بسيار محدود است يا از ترکيبات نشاسته اي که تبديل به قند ساده مي شوند، تامين مي شود. وي افزود: علاوه بر اين، ورزش و خواب باکيفيت مي تواند به غيرمعتادان يا افرادي که معتاد هستند، براي رهايي از اعتياد، کمک کند؛ هر کدام از اين سه عامل اگر رعايت نشوند، فرد مستعد اعتياد مي شود بنابراين با رعايت اين موارد مغز مي تواند کارکرد مناسب و تصميم گيري خوبي داشته باشد. ابهريان گفت: اگر فردي دچار مصرف موادمخدر شد، براي رهايي بايد خواب باکيفيت داشته و تمرينات ورزشي را انجام دهد و در کنار آن نيز گلوکز، مايعات و ويتامين هاي کافي را مصرف کند زيرا رژيم هاي غذايي ناسالم پرچربي و کم مايع وضعيت او را بهتر نخواهند کرد. وي افزود: در کنار اين موارد، تکنيک هاي آرام بخشي و ماساژ مي تواند در اين زمينه بسيار موثر باشد که مي توان هم پيش از ابتلا در توانمندسازي شناختي براي پيشگيري از اعتياد و هم در روند توانبخشي شناختي براي درمان اعتياد و پيشگيري از بازگشت به اعتياد از آنها استفاده کرد.