بزرگنمايي:

فرد در طول زندگي تجربه هايي را به دست مي آورد که براي او "رضايتمندي" و يا به اصطلاح "پاداش" به همراه دارد و به تدريج به اين تجربه ها عادت مي کند؛ بنابراين همواره در تلاش است محرکي را که سبب ايجاد اين حالت رضايتمندي در او شده است، به دست آورد.
مصرف مواد مخدر يا مواد محرک از جمله اين تجربه ها است که در مرحله اول براي فرد حالتي خوشايند ايجاد مي کند و همين احساس رضايت از مصرف مواد، سبب تمايل فرد به مصرف دوباره و چندباره مي شود؛ در تکرار مصرف موادمخدر فرد معتاد تلاش مي کند تا آن رضايتمندي اوليه را به دست آورد ولي اين تلاشي بيهوده است و او هيچگاه در همان شرايط اوليه قرار نمي گيرد و ديگر آن تجربه تکرار نمي شود.
در مقابل سيستم بدن فرد معتاد به مصرف مواد وابسته مي شود و از اين پس تلاش او روي حفظ حيات و فرار از درد و عذاب يا به اصطلاح "تنبيه" ناشي از مصرف مواد مخدر متمرکز مي شود.
دکتر علي يونسي استاديار گروه علوم اعصاب دانشکده فناوري هاي نوين پزشکي دانشگاه علوم پزشکي تهران در توضيح اين موضوع گفت: برخي از رفتارها اين گونه است که ما قبل از انجام آنها فکر کرده و انرژي زيادي در اين زمينه صرف مي کنيم اما برخي ديگر از رفتارها اين گونه نيستند و به تدريج پس از يک بار تجربه، در دفعات بعدي به طور خودکار آنها را انجام مي دهيم؛ مشکلي که اين نوع رفتارها ايجاد مي کنند اين است که ديگر ما را به هدف موردنظر نمي رسانند و به رفتارهاي غيرارادي تبديل مي شوند.
وي افزود: اين گونه رفتارها مانند رفتارهايي است که منجر به اعتياد مي شوند؛ موادمخدر ابتدا به دليل لذتي که براي فرد معتاد داشته مصرف مي شود اما به تدريج به يک عادت و نياز تبديل شده و مشکلاتي براي فرد ايجاد مي کند که شامل عوارض جسمي، رواني، خانوادگي و اجتماعي است.

** علوم اعصاب شناختي و کمک به معتادان براي بازگشت به زندگي سالم
استاديار گروه علوم اعصاب دانشکده فناوري هاي نوين پزشکي دانشگاه علوم پزشکي تهران در رابطه با کمکي که علوم اعصاب شناختي (نوروساينس) مي تواند در اين زمينه به معتادان ارايه دهد، اظهار کرد: براي کمک به اين افراد براي بازگشت به زندگي طبيعي بايد سعي کنيم آنها از هدايت خودکار يا يادگيري خودکار دربيايند و حالتي را در آنها ايجاد کنيم که به هدفي که داشتند، فکر کنند و ببيند آيا با مصرف مواد مخدر به آنچه مي خواستند و به دنبالش بودند، مي رسند يا نه ؟
يونسي افزود: اين کار بسيار سخت است؛ ارتباط برقرار کردن با معتادان، توجيه کردن و همراه کردن آنها با خود در تاييد مضر بودن مصرف مواد و طي کردن مسير درمان بسيار دشوار است و نياز به تجربه و مهارت هاي خاصي در علوم روانشناسي و اعصاب شناختي دارد تا به نتيجه قطعي و ماندگار منتهي شود.
وي اظهار کرد: علوم اعصاب شناختي روي مکانيزم هاي پايه که باعث بروز تمايل افراد به مصرف موادمخدر و محرک مي شود، تحقيق مي کند، سپس با ارائه راه هاي نوين درماني سعي در رفع مشکل و بازگرداندن بيمار به زندگي عادي و طبيعي مي کند؛ اين راهکارها براي هر فرد با فرد ديگر متفاوت است و به عوامل گرايش او به اعتياد بستگي دارد.
يونسي ادامه داد: درحال حاضر راه هاي درماني چندان موثري براي اعتياد وجود ندارد، در نتيجه پيدا کردن راه هاي جديد چه از نظر دارويي و چه از نظر رفتاري و عوامل زمينه اي بسيار مي تواند در اين مورد کمک کننده باشد.
وي گفت: رفتارهاي ما را دو عامل دروني و بيروني پاداش و تنبيه، شکل مي دهند؛ در بسياري موارد عوامل دروني تعيين کننده هستند مانند نيازهاي فيزيولوژيک بدن مثل غذاخوردن و در مواردي نيز نيازهاي رواني شامل لذت بردن از انجام کارهاي مورد علاقه که برخي از رفتارهاي ما را تعيين مي کند، مطرح است.
يونسي ادامه داد: البته نيازهاي عالي تري نيز که با مباحث متعالي انساني مرتبط هستند وجود دارند که آنها هم مي توانند، رفتارهاي افراد را تعيين کنند.
استاديار گروه علوم اعصاب دانشکده فناوري هاي نوين پزشکي دانشگاه علوم پزشکي تهران اظهار کرد: وقتي تمرکز روي هر يک از اين عوامل بيشتر از حد طبيعي شود، فرد تعادل رفتاري خود را از دست مي دهد و رفتارهاي او غيرطبيعي و آزاردهنده مي شود که اين آزار مي تواند ابتدا متوجه خود فرد و سپس اطرافيان، خانواده و در نهايت جامعه شود.
يونسي توضيح داد: اگر محرک هاي بيروني پاداش و تنبيه بتوانند رفتارهاي ما را تغيير دهند، مثلا دانش آموزي که نمره گرفتن (محرک بيروني) براي او مهمتر از يادگيري (محرک دروني)است يا اگر لذت ها و نيازهاي دروني فردي بيشتر از حد لازم رفتارهاي او را تحت تاثير قرار دهند مثلا لذت ناشي از مصرف مواد براي يک نفر معتاد، همه زندگي و اولويت اصلي او شود، اينها باعث مي شود که رفتارها از حالت طبيعي خود خارج و زيان آور شوند.
وي ادامه داد: براي بسياري از معتادان قسمت پاداش که مي تواند دروني باشد، بسيار ارزشمندتر از پاداش هاي ديگري است که از نيازهاي عالي انساني به شمار مي آيند و آن لذت طلبي متمرکز روي نياز به مصرف موادمخدر يا محرک است که حتي بار اول لذت بسيار زيادي ايجاد مي کند ولي باعث مي شود که در دفعات بعدي لذت آنها کمتر شود و معتاد کماکان تلاش مي کند که لذت بار اول را به دست آورد اما ديگر اين لذت براي او تکرار نخواهد شد و همين مساله باعث مي شود که دائما دنبال آن پاداش يا لذت اوليه باشد.
يونسي اظهار کرد: در نتيجه علوم اعصاب شناختي تلاش مي کند تا راهي پيدا کند براي پاسخ به اين سوال که چطور مي توان اين چرخه باطل را شکست، آن لذت طلبي را محدودتر کرد و به فرد ياد داد که بتواند رفتار خود را کنترل کند و از حالت خودکار دربياورد.