بزرگنمايي:

همه ما تحت تاثير شرايط جوي و آب و هوا قرار گرفته‌ايم. مثلا ممکن است در هواي طوفاني زياد عرق کرده باشيم يا آفتاب پوستمان را پاک سوزانده باشد! اما نقاطي بر روي کره زمين قرار دارند که در آنجا طبيعت با هيچ کس شوخي ندارد. کوه‌هاي آتشفشاني، طوفان و تهديدات مرگبار را مي‌توان همه جا يافت.

اما پرسش اصلي اينجا است که بين تمام مناطق خطرناک جهان، کدام نواحي کشنده‌تر و مرگبارتر هستند؟ در کدام مناطق نبايد زندگي کرد؟


گرداب جزر و مدي در سالتستراومن، نروژ


آب

آب مخاطراتي زيادي را براي ما مي‌تواند به همراه داشته باشد زيرا ما انسان‌ها سازش چنداني با محيط آبي نداشته‌ايم. به رغم مهارت زياد بشر در ساخت قايق، بنا به گفته سازمان بين‌المللي دريانوردي همچنان تلفات (1051 کشته در سال 2012) مي‌دهيم؛ اين در حالي است که تعداد بسيار کمي از آنان جانشان را به طور مستقيم بر اثر امواج از دست داده‌اند.

برخي از نقاط آبي به دليل وجود ويژگي‌هاي انحصاريِ جغرافيايي خطرناک‌تر از مابقي هستند. تنگه سالتستراومن (Saltstraumen) در نروژ به داشتن قوي‌ترين جريانات آبي جهان مشهور شده است. با اين حال تمام خصوصيات قدرتمندترين گرداب جهان کاملا توسط دانشمندان مطالعه شده تا جايي که گردشگران مي‌توانند به کمک قايق‌هاي بادي و مربي کاربلد به آنجا سفر کنند.

از اين رو، بيشتر بايد نگران نيروي زياد آب‌هاي روي خشکي بود. ساکنان نزديک سواحل به خوبي مي‌دانند که سيلاب ناشي از آب دريا مي‌تواند کاملا خطرناک باشد. مجمع‌الجزاير مالديو و آتول‌هاي (آبسنگ حلقوي) اقيانوس هند نيز "جزاير موقتي" ناميده شده‌اند زيرا به شدت تحت شعاع بالا آمدن سطح آب درياها هستند. احتمال وقوع اين پديده با تغييرات اقليمي موجود بيش از پيش شده است. همچنين احتمال رخداد اين خطر طبيعي در صورت وقوع طوفان و سونامي دوچندان مي‌شود.


سونامي اقيانوس هند در سال 2004 به شدت مخرب بود


سونامي يعني جابجايي ناگهاني آب به دليل يک موج بسيار مهيب، يا زنجيره‌اي از امواج، و مي‌‎تواند آثار بسيار مرگباري را از خود به جاي بگذارد. بنا به گزارش خدمات هواشناسي ملي ايالات متحده آمريکا، اغلب سونامي‌ها (71 درصد) در اقيانوس آرام رخ مي‌دهد. با اين وجود اما سونامي‌هاي ناشي از زلزله، بنا به گفته تورکيلد آروپ، رئيس کميته اقيانوس شناسي بين دولت‌هاي يونسکو، مي‌تواند بر اثر فرورانش در هر نقطه‌اي از زمين رخ دهد.

البته هشدارهاي لازم به جمعيت ساکن در مناطق خطر داده شده و سيستم‌هاي کاهش خطرات نيز در اين نقاط تعبيه شده است. اما در برخي نقاط زمان هشدار تنها به 20 دقيقه پيش از وقوع خطر کاهش مي‌يابد و به همين دليل، سونامي باز هم مي‌تواند جان افراد زيادي را بگيرد.

مرگبارترين سونامي قرن اخير در سال 2004 روي داد و جان حدود 280.000 نفر را در 15 کشور گرفت. زلزله‌اي در نزديکي سواحل سوماترا در اندونزي عامل آن بود. آمار تلفات آن فاجعه طبيعي آنقدر بالا است که حتي نمي‌توان درک درستي از آن داشت. با اين حال، شايد برايتان جالب باشد که طغيان رودخانه باعث مرگ تعداد افرادي بيشتري شده است.

گفته مي‌شود که سيل 1931 ميلادي چين که بر اثر طغيان رودخانه يانگتسه اين کشور رخ داد، موجب کشته شدن ميليون‌ها نفر شد گرچه منابع رسمي چين ميزان تلفات را بسيار کمتر اعلام کردند. بارش سنگين برف که پس از سيلاب همان سال رخ داد نيز بر مشکلات افزود زيرا برف‌ها بسيار زود آب شدند. سپس چيني‌ها شاهد بارش عجيب و غيرعادي باران بودند تا " ابر و باد و مه و خورشيد و فلک" دست در دست هم دهند تا شاهد بدترين فاجعه طبيعي ثبت شده تاريخ باشيم.

امروزه نيز همچنان ميلياردها نفر در کنار مناطق سيل‌خيز مجاور بزرگترين رودخانه چين زندگي مي‌کنند. از اين رو طغيان رودخانه‌ها با افزايش نگراني‌هاي پيرامون تغييرات اقليمي تهديد بزرگ محسوب مي‌شود.


درياچه نيوس در کشور کامرون حاوي مقادير فراوان دي اکسيد کربن است


هوا

چند عدد "درياچه قاتل" در قاره آفريقا يافت شده اما هيچ نگراني درباره آب اين درياچه‌ها وجود ندارد. درياچه نيوس در کشور کامرون و درياچه کيوو، در مرز بين جمهوري دموکراتيک کنگو و رواندا، خطري جدي را در دل خود پنهان کرده‌اند. اين دو درياچه در ناحيه‌اي واقع شده‌اند که فعاليت آتشفشاني در بستر درياچه وجود داشته و دي اکسيد کربن از زير زمين وارد آن مي‌شود.

فوران ليمنيک (limnic) که با عنوان "واژگوني درياچه" نيز شناخته مي‌شود، نوع نادري از فجايع طبيعي است که در آن دي اکسيد کربنِ (CO2) حل شده ناگهان از عمقِ درياچه فوران کرده و ابري سمي را بر روي درياچه تشکيل مي‌دهد. از آنجايي که اين گاز سنگين‌تر از اکسيژن است، پايين‌تر آمده و اکسيژن را کنار مي‌زند و باعث خفگي هر نوع موجود زنده‌اي در منطقه مي‌شود. طي دو فوران ليمنيک در دهه 80 ميلادي، حدود 1700 انسان و 3500 دام کشته شدند. پس از آن، کارشناسان روش‌هايي را ابداع کردند که بتوانند به کمک لوله‌کشي گاز داخل درياچه را تخليه کنند.

در درياچه کيوو نيز به دليل نشت گاز متان از بستر درياچه ممکن بود فاجعه‌اي ديگر رقم زده شود. پروژه‌اي در آنجا انجام شده که تلاش دارد گاز را خارج و الکتريسيته مورد نياز ميليون‌ها نفر را تامين کند. اما اين فقط گاز نيست که مي‌تواند کشنده باشد. خود هوا نيز مي‌تواند در صورت وقوع بادهاي سهمگين کاملا بي‌رحم باشد!


شرايط جوي هائيتي به شکلي است که اين کشور را بسيار مستعد طوفان و تندباد کرده است


بر اساس ميانگين داده‌هاي سالانه، "کيپ دنيسون" در قطب جنوب شاهد وزش شديدترين بادهاي روي زمين است. اين منطقه خالي از سکنه بوده و جاي تعجب هم ندارد. با اين حال، وزش بادهاي موسمي موجب ايجاد اختلال در زندگي مردم برخي نقاط جهان مي‌شود. لازم به ذکر است که سهمگين‌ترين طوفان‌ها بر فراز اقيانوس‌هاي گرم در شمال و جنوب خط استوا شکل مي‌گيرد. در اين مناطق، بادهاي بسامان (يا بادهاي تجارتي) بر اثر تغيير فشار نيروي کوريوليس از نيروي بيشتري برخوردار گشته و سيستم‌هاي چرخشي جوي را پديد مي‌آورند که به آن تندباد، گردباد يا طوفان گفته مي‌شود.

هرگاه صحبت از اين بادها به ميان مي‌آيد، از هائيتي به عنوان يکي از آسيب‌پذيرترين جزاير حوزه درياي کارائيب نام برده مي‌شود. نه تنها اين کشور فقير در خط تندبادها واقع شده، بلکه از توان و امکانات لازم جهت برطرف کردن مشکلات پس از تندباد نيز برخوردار نيست. نقاط شهري در دشت‌هاي سيلابي ساخته شده و موانع دفاعي طبيعي مانند جنگل‌ها نيز در اين کشور از بين رفته‌اند. همچنين اقتصاد هائيتي آنقدر ثبات ندارد که بتواند سامانه‌هاي هشدار دهي و موانع مصنوعي را ايجاد کند.

به همين خاطر است که گفته مي‌شود «شديدترين طوفان‌ها لزوما مرگبارترين آن‌ها نيستند.»


زلزله 1906 سان فرانسيسکو


يورن بيرکمان، کارشناس بلاياي طبيعي دانشگاه اشتوتگارت آلمان است. وي مي‌گويد که چرخند يا سيکلون‌ها بسيار خطرناک هستند زيرا نمي‌توان آن‌ها را پيش‌بيني کرد. چرخند يا سيکلون منطقه‌اي است از هواي کم فشار و تقريبا دايره‌اي شکل که قطر آن ممکن است به صدها کيلومتر برسد.

بيرکمان مي‌گويد: «نبايد فراموش کرد که الگوهاي سيکلون‌ها به احتمال فراوان دستخوش تغييراتي شوند. بنابراين ممکن است سيکلون‌ها در نواحي رخ دهند که پيشتر سابقه نداشته و يا به ندرت در آنجا رخ داده است. اين مناطق داراي ريسک بالايي هستند زيرا ساکنين و مسئولانش آگاهي کاملي نسبت به نحوه برخورد با سيکلون‌ها ندارند.

بيرکمان عضو تيمي است که داده‌هاي سالانه منتشر شده توسط دانشگاه سازمان ملل را بررسي مي‌کند تا ببيند کدام کشورها بيشتر در معرض خطر بلاياي طبيعي قرار دارند. در سال 2016، کشور وانواتو (کشوري جزيره‌اي و کوچک در جنوب اقيانوس آرام) در صدر فهرست قرار گرفت. بيش از يک سوم جمعيت اين جزيره سالانه تحت شعاع بلاياي طبيعي قرار مي‌گيرند. براي مثال، در سال 2015، يک زمين لرزه، فوران آتشفشان و سيکلون دريايي شديد تنها در عرض چند هفته در اين کشور رخ داد و 11 نفر نيز جانشان را از دست دادند.

اين آمار پايين خود گواه تلاش‌هاي جهاني براي حفاظت از مردم در برابر بلاياي طبيعي است: هم در حين فاجعه از طريق تقويت زيرساخت‌ها، و پس از فاجعه با افزايش کمک‌رساني‌ها. شايد يک مقايسه بيشتر تفاوت را مشخص کند: بدترين آمار تلفات انساني در پي يک سيکلون در نوامبر سال 1970 ميلادي رخ داد؛ سيکلون بولا در بنگلادش که موجب کشته شدن 500 هزار نفر شد.


بخشي از گسل سان آندرياس در کاليفرنيا


زمين

اگر يک چيز وجود داشته باشد که مرگبارترين مقاصد جهان را به هم پيوند بزند، آن بي‌شک فعاليت تکنوتيک (زمين ساختي) است.

پوسته زمين از چندين صفحه متحرک ساخته شده و زماني که صفحات در خلاف جهت هم حرکت مي‌کنند، انرژي بالقوه‌اي پديد مي‌آيد. زماني که اين انرژي آزاد مي‌شود، زمين شکاف خورده و موج زمين لرزه‌اي خارج مي‌شود. اين اتفاق باعث مي‌شود که سطح به شدت بلرزد.

مرگبارترين زمين لرزه ثبت شده در تاريخ مربوط به زلزله شاآنشي چين است. در 23 ژانويه 1556 ميلادي، زمين‌لرزه‌اي به بزرگي 8٫0 ريشتر اين شهر را لرزاند که منجر به کشته شدن بيش از 800 هزار نفر از ساکنان آن شد. از اين زمين‌لرزه به‌عنوان مرگبارترين زمين‌لرزه تاريخ بشريت ياد مي‌شود.

کاليفرنيا بر روي گسل سن آندرياس، محل تلاقي دو صفحه اقيانوس آرام و صفحه آمريکاي شمالي، واقع شده است. هر گونه زمين لرزه بزرگ در اين ناحيه مي‌تواند فاجعه‌اي بزرگ را رقم بزند.

اما مجدد تاکيد مي‌کنم که مناطق فقيرتر جهان به شدت از زمين‌لرزه‌هاي شديد آسيب خواهد ديد. شهرهاي مستعد زلزله مانند لوس آنجلس و توکيو از آخرين فناوري‌هاي معماري براي مقابله با زمين لرزه استفاده مي‌کنند تا ساختمان‌هايي مقاوم در برابر زلزله‌هاي قوي داشته باشند. اما تمام کشورهاي واقع در حلقه آتشِ اقيانوس آرام (منطقه‌اي که شمار زيادي از زمين‌لرزه‌ها – 81 درصد - و فوران‌هاي آتشفشاني در آنجا رخ مي‌دهد) از چنين امکاناتي برخوردار نيستند.

بر اساس گزارش‌ها، هشت شهر از هر 10 شهر آسيب پذير جهان در فيليپين واقع شده است. فيليپين نه تنها بر روي حلقه آتش بلکه بر روي کمربند طوفان و تندباد نيز واقع شده است.


فرورفتگي داناکيل


آتش

بر روي ديگر سکه تکنوتيک، فعاليت‌هاي آتشفشاني قرار دارد. زماني که صفحات پوسته زمين از هم دور مي‌شوند، ماگماي مذاب از سطوح زيرين بالا آمده تا شکاف را پر کنند.

اغلب از عبارت "بي‌رحم‌ترين نقطه زمين" براي اشاره به فرورفتگي داناکيل در اتيوپي استفاده مي‌شود. اين مکان نقطه تلاقي سه صفحه زميني بوده و احتمالا داراي بيشترين فعاليت آتشفشاني بر روي زمين نيز هست.

ميانگين دماي ساليانه در آنجا 34.4 درجه سانتي‌گراد است که آن را به يکي از گرم‌ترين نقاط روي زمين تبديل کرده است. بارش کم، چشم انداز خشن ايجاد شده توسط شکاف‌هاي آتشفشاني، زمينه هيدروترمال و دشت‌هاي نمک شايد شما را به اين فکر بيندازد که کسي اينجا زندگي نمي‌کند، اما حقيقت چيز ديگري است: مردم عفار اينجا را خانه خود مي‌دانند. [عفارها قوميتي در شاخ آفريقا هستند که با نام داناکيل نيز شناخته مي‌شوند. بخش عمده مردم عفار در ناحيه عفار واقع در اتيوپي و شمال جيبوتي زندگي مي کنند. البته گروهي از آنان نيز در نقطه جنوبي اريتره ساکن مي‌باشند.]

در حقيقت انسان‌ها به زيستن در محيط‌هاي جغرافيايي دشوار مانند زندگي در کنار کوه‌هاي آتشفشاني عادت دارند. مشهورترين مثال آن ساکنين شهر باستاني پمپئي ايتاليا هستند که زير گدازه‌هاي آتشفشانيِ کوه وزوو (وزوويوس) دفن شدند. اما اين اتفاق در دنياي مدرن نيز مي‌تواند رخ دهد: ناپل در 10 کيلومتري جنوب کوه وزوو و مکزيکوسيتي نيز در 70 کيلومتري جنوب کوه آتشفشاني پوپوکاتپتل واقع شده است.

طبق گزارش "شبکه گلوبال ولکينو مدل" در سال 2015، در 400 سال گذشته بيش از 200.000 نفر در نتيجه مستقيم فعاليت‌هاي آتشفشاني جانشان را از دست داده‌اند. اين تيم بين‌المللي همچنين فهرست مکان‌هاي خطرناک به لحاظ فعاليت‌هاي آتشفشاني را منتشر کرد که نام کشور اندونزي در صدر بود.


کوه آتشفشاني مِراپي در سال 2010 فوران کرد


فوران کوه آتشفشاني تامبورا در جزيره سومباوا اندونزي در سال 1815 ميلادي مستقيما منجر به کشته شدن 70 هزار نفر شد و باعث شد تا کشورهاي واقع در نيمکره شمالي "سالي بدون تابستان" را تجربه کنند. آن فوران موقتا باعث تغيير شرايط اقليمي شد و در واقع به خاطر شرکت داشتن در قحطي و بيماري به صورت غير مستقيم قربانيان بيشتري داشت.

کوه مِراپي در سال 2010 مجدد فوران کرد و به خاطر تشکيل ابرهاي خاکستري باعث کشته شدن بيش از 350 نفر شد؛ البته جان هزاران نفر ديگر با اقدام به موقع نجات داده شد.

شايد در آينده گدازه مذاب تهديد نخست بشريت محسوب نشود. در سال 2003 ميلادي همزمان با ورود موج گرما و افزايش دماي هوا در سراسر اروپا بالغ بر 70 هزار نفر بر اثر "استرس گرمايي" جانشان را از دست دادند. در چنين شرايطي به ويژه مناطق شهري در معرض خطر قرار دارند. بنابراين با رشد و توسعه شهرها مي‌توان از موج گرما به شکل غير منتظره‌اي به عنوان "الهه انتقام طبيعت" ياد کرد.

کارشناسان و دانشمندان البته تمام تلاششان را خواهند کرد تا جان انسان‌ها به خطر نيفتد؛ اما شايد همين موفقيت‌هاي بشري در توليد مثل و رشد اقتصادي است که بزرگترين مشکلات را براي بشر رقم زده است!