بزرگنمايي:

اعتياد بلاي خانمان سوزي است که پيامدهايي مانند سرقت، طلاق، جنايت و بزه کاري را يدک مي کشد و هرساله هزاران نفر به ويژه جوانان را در دام خود گرفتار مي کند.
در اين ميان، تحصيل و ورود به دانشگاه هم نتوانسته سدي در مقابل اين معضل بسازد و دانشجويان با علت و عوامل بسياري همچون نااميدي، چشم و هم چشمي، دوري از خانواده، ارزان قيمت بودن مواد و ... به اين ورطه کشيده مي شوند.
«عبدالرضا رحماني فضلي» وزير کشور بتازگي در نخستين نشست هم‌انديشي «اجتماعي شدن مبارزه با مواد مخدر» در واپسين روزهاي بهمن ماه سال جاري، با ارائه آماري از وضعيت مصرف مشروبات الکي و اعتياد در کشور گفت: « در محافل دانشگاهي نيز شاهد رشد اعتياد هستيم.
بدين ترتيب عدم ادامه تحصيل و يا صرف تحصيل‌کردگي نيز نمي‌تواند از عوامل ايجادکننده و يا مانع اعتياد باشد. اين در حالي است که ما حتي شاهد رشد اعتياد در زنان نسبت به مردان هستيم.»
براساس اظهارات وزير کشور در حال حاضر 1.5 ميليون نفر جمعيت کشور معتاد هستند .
شهين مولاوردي ، معاون رييس جمهوري در امور زنان و خانواده نيز پيشتر بدون اشاره به آمار مشخصي گفته بود ، 11 درصد دختران و 9 درصد پسران دانشجو در دانشگاه هاي دولتي به مصرف داروهاي حاوي مواد مخدر اعتياد دارند . وي در خصوص وضعيت دانشجويان دانشگاه هاي غير دولتي توضيحي نداد.
به باور کارشناسان، اعتياد دانشجويان به مواد مخدر از مسائل اجتماعي است که غفلت جامعه شناسان و محققان اجتماعي از آن و بي توجهي حاکمان و سياستگذاران کشور نسبت بدان عواقب خطرناکي را متوجه جامعه خواهد کرد.
«حسين باهر» جامعه‌شناس و بنيانگذار مکتب کنش‌شناسي دبير انجمن علمي روانپزشکان ايران به تشريح علل و عوامل گرايش دانشجويان به مواد مخدر ، پيامد و طرح هاي پيشگيري از آن پرداخت .
متن کامل اين گفت وگو با شرح زير است:

**سوال: از نگاه شما، چرايي رواج يا به عبارتي علت گرايش دانشجويان به مواد مخدر چيست؟
**باهر: سيگار، قليان و مواد مخدر سنتي و صنعتي از جمله مسائلي است که امروزه، دانشجويان را گرفتار خود کرده است. عوامل بسياري دست به دست هم مي دهد تا دانشجو در دوران تحصيل يا آغاز ورود به دانشگاه گرفتار دود و خماري و مصيبت هاي بعد از آن شود.
نااميدي و نااميدوار بودن به آينده يکي از شايع ترين اين عوامل است. دانشجويي که با تلاش بسيار و به اين اميد که جايگاه، احترام و شغل مناسب در انتظار اوست، از ديوار بلند کنکور عبور مي کند و وارد دانشگاه مي شود، هنگامي که آرمان ها را دست نيافتني مي بيند تمام تصور او از آينده دستخوش تغيير مي شود.

**سوال: پس برآورده شدن نيازهاي مادي و شغلي، براي جلوگيري از اعتياد دانشجويان به مواد مخدر کفايت مي کند؟
**باهر: در کنار عوامل مادي، روحي ، رواني و خانوادگي هم تاثير بسزايي در گرايش جوانان به ورطه اعتياد دارد. چشم و هم چشمي از دوستان و ساير دانشجويان، نخستين عامل تربيتي در اين امر است. دانشجويي که «نه» گفتن را در خانواده نياموخته تا در موقع لازم براي مصون ماندن از انحراف ها از آن استفاده کند، در دورهمي ها، ميهماني ها يا هر کار گروهي ديگري از عملکرد ساير دوستان تبعيت مي کند.
البته بايد گفت اين جلب توجه و چشم و هم چشمي بيشتر به دختران مربوط مي شود. دختري که از فضاي خانواده و فشارهاي فراوان دور شده است، براي اين که بگويد من از غافله تمدن عقب نيستم، با ساير دوستان همراهي مي کند.

**سوال: از نگاه رفتارشناسي شما، علت غرق شدن دختران در فضاي حاکم بر دانشگاه چيست؟
**باهر: وقتي رفتارشناسي مي کنيم در مي يابيم فضاي فشرده خانواده و جو آزاد بيرون در کنار پاسخ به غريزه غريزه عاملي براي تغيير رفتار دختران است. دختران به دليل عاطفي بودن زودتر از پسران تحت تاثير فضا قرار مي گيرند. خانواده و جامعه هم فرصت ظهور يا حضور بهينه را براي زنان و دختران در عرصه هاي ورزشي، اجتماعي و اقتصادي فراهم نکرده است. در نتيجه در اين خفقان، به عملکردهاي زير زميني کشيده مي شوند.

**سوال: به غير از عوامل چشم هم چشمي و جلب توجه، چه عوامل ديگري در کشيده شدن دانشجويان به اعتياد موثر است؟
**باهر: به عواملي که ياد شد، در دسترس بودن و ارزان قيمت بودن مواد را هم بايد افزود. جايي که مواد مخدري مانند هروئين از آرد ارزانتر است، دانشجو با کوچکترين تلنگر روحي رواني به سمت خماري کشيده مي شود. از عوامل خارجي هم نبايد غافل بود. به اين معنا که دست هاي بيگانه و اجنبي هم در اين امر بيکار نمانده و مي خواهند نيروهاي فعال و مغزهاي متفکر و مبتکر را خنثي کنند و به انحراف بکشانند.

**سوال: تربيت خانوادگي تا چه ميزان بر تاثيرپذيري دانشجو از ساير دانشجويان نقش دارد؟
**باهر: در دوران کنوني، جو فراگير جامعه تاثير بيشتري بر تربيت فرزندان دارد و تربيت خانوادگي تاثير کمي بر فرزندان و دانشجويان دارد. چرا که خانواده ها به دليل مشکلات فراوان، درگير امور و کارهاي اقتصادي هستند و کمتر تسلط و کنترل بر رفتارهاي فرزندان دارند.
همچنين اکثر دانشجويان از شهرهاي دور و روستاهاي دورافتاده وارد دانشگاه ها در شهرهاي بزرگ مي شوند و تصور آنان بر اين است که روي آوردن و تظاهر به اين مسايل، آنان را مدرنيزه و با شخصيت مي کند. دوري از خانواده باعث مي شود که اين افراد فضاي باز غير سياسي پيدا کنند.

**سوال: ناديده گرفتن ارزش ها و فرهنگ سنتي جامعه، عاملي بر افزايش خرده فرهنگ هاي نامناسب و اعتياد نيست؟
**باهر: متاسفانه فرهنگ سنتي را کنار گذاشته ايم و در فرهنگ صنعتي هم جذب و مجهز نشده ايم يا به عبارتي از قله اي پريده ايم اما به قله ديگر نرسيده ايم؛ قبلا «ميزان» بوديم و الان «آويزان» هستيم. متوليان و دولتمردان هم حرف پيشرفت و تغيير را زدند اما الگوسازي نکردند. ارزش هاي اخلاقي با دروغ هاي فراواني که شنيده مي شود از بين رفته است؛ امري که موجب افزايش بي اعتمادي در قشر جوان به داخل کشور و اميد به خارج شده است يعني عدم تغيير داخلي و اميد به مديريت خارجي. اين تصور که اگر در خارج از کشور باشند اين چالش ها را ندارند و يک بام و دوهوا نيستند.

**سوال: مسايل اقتصادي را تا چه ميزان در کشيده شدن دانشجويان به اعتياد موثر مي دانيد؟
**باهر: مسايل اقتصادي به تنهايي عامل به انحراف کشيده شدن دانشجويان نيست بلکه در کنار مسايلي همانند فرهنگ، اجتماع و اميد به خارج از کشور از عوامل تغيير برخوردها و کشيده شدن دانشجويان به اعتياد هستند.
مسئله بيکاري قشر دانشجو و تصور متفاوت ورود و خروج به دانشگاه عاملي براي سرخوردگي دانشجو شده است. متاسفانه افزايش توقع و جاه طلبي در ميان جوانان، آنان را از انجام دادن هرکاري باز مي دارد. در حالي که بايد به قشر جوان آموخت که براي بلندمدت فکر کنند چرا که آبرو و شخصيت مهمتر از پول است. با جاانداختن اين مطلب، کم کم جامعه از تفرقه به ارتباطات و از ارتباطات به اتصالات تبديل مي شود.

**سوال: به نظر شما پيامدهاي اعتياد دانشجويان چه مخاطراتي براي فرد و جامعه دارد ؟
**باهر: اين پيامدها در درجه نخست خود شخص معتاد را درگير مي کند و سلامتي او به خطر مي اندازد؛ از نظر روحي بي تفاوت، از نظر اجتماعي بي آبرو و از نظر عرفان هم فاصله اش با خدا به حداقل مي رسد. همچنين اگر اعتياد به زمينه هايي برسد که شخص نتواند مواد خود را تامين کند به دزدي، تن فروشي و خودفروشي مي انجامد؛ تن فروشي يعني فروش شخص و خودفروشي به معناي فروش شخصيت.

**سوال: دولت يا سازمان هاي مردم نهاد بايد از چه طرح هايي براي پيشگيري از اعتياد دانشجويان استفاده کنند ؟ از نگاه شما چه اقدام زيربنايي بايد انجام شود؟
**باهر: در درجه نخست روشن کردن عواقب اعتياد يا همان آگاهي است. در درجه دوم کاربردي کردن رشته هاي تحصيلي و در درجه سوم معاف کردن کارگاه هاي صنعتي از ماليات در ازاي پرداختي که به دانشجويان کارآموز داده مي شود. در آخر هم ايجاد فضاهاي کسب و کار سازمان هاي مردم نهاد براي گروه هاي دانشجويي است يعني دانشجوياني که طرح هاي خود را ارايه مي دهند، مورد حمايت دولت قرار بگيرند.
بازگذاشتن فضاي فرهنگي براي جوانان و دانشجويان هم از ديگر راهکارهاي مناسب است. به نظر من بازار هنر در ميان جوانان بايد گسترده شود. جوانان بتوانند عملکرد خود را در سطح بين المللي نشان دهند همانند فيلم هايي که در سطوح بين المللي مطرح و ديده شده اند.
بسترسازي امکانات ورزشي و شرايط تفريحي مناسب هم مي تواند از فشار و نگراني دانشجويان بکاهد. با فراهم شدن اين شرايط، مي توان از عقب افتادن ازدواج ها، افزايش طلاق و مسايل ساده اي که به بحران تبديل شده است، جلوگيري کرد.