بزرگنمايي:

هر چند وقت يک بار خبر موفقيت يکي شان از بين خبرها به گوش مي رسد و دوباره اين شايعه را سر زبان ها مي اندازد که «بيشتر کارمندان شرکت هاي مهم حوزه تکنولوژي در دنيا را ايراني ها تشکيل مي دهند.» عبارتي که به اين شدت به هيچ وجه درست نيست، اما واقعيت اين است که ايراني ها حضور پررنگي در سطح اول شرکت هاي حوزه تکنولوژي در دنيا دارند.

کافي است به فهرست مديران ارشد بخش هاي مختلف شرکت هايي مانند «گوگل»، «مايکروسافت» يا «فيسبوک» نگاه کنيد تا از آماري که مي بينيد شگفت زده بشويد؛ در بخش هاي مختلف، از برنامه نويسي گرفته تا مديريت محصول و امنيت شبکه، نام هاي آشنايي مي بينيد. آدم هايي که اگر کمي جلوتر برويد و به صفحات شخصي شان برسيد، حتي اگر هيچ وقت در ايران نبوده اند يا خيلي زود مهاجرت کرده اند، جلوي بخش زبان مادري، گزينه «Persian» را انتخاب کرده اند.





محمد مهديان يکي از همين چهره ها بود که البته تا پايان دوره ليسانس در ايران حضور داشت و يکي از دانشجويان دانشگاه شريف بود. او مانند هر سال، بهمن ماه سال گذشته هم، سفري به ايران داشت. سن شلوغي هاي سفرش، بالاخره توانستيم او را ببينيم. در اين مطلب، مي توانيد شرح مفصل گفت و گوي مان را با او بخوانيد.

محمدمهديان، پژوهشگر ايراني است که اين روزها در شرکت گوگل مشغول به کار است

ساده مثل گوگل

اشکان خسروپور: «محمد مهديان»، پژوهشگر شرکت «گوگل» ساده مي پوشد، راحت حرف مي زند و قبولي در اولين المپياد کامپيوتر ايران يا کار کردن در «مايکروسافت»، «ياهو» و «گوگل» را مانند خوردن صبحانه، يک اتفاق بديهي و عادي مي داند. او که 18 سال پيش از ايران رفته، دست کم سالي يک بار به ايران بر مي گردد تا در پيشرفت سطح علمي کشور نقشي داشته باشد. آقاي مهديان بهمن امسال، به عنوان يکي از برنامه ريزهاي برگزاري المپياد جهاني کامپيوتر که قرار است سال آينده در ايران برگزار شود، به کشورمان آمده بود. او يکي از پژوهشگراني است که سال ها در غول جست و جوي اطلاعات، گوگل، کار کرده و هنوز هم در همان جا مشغول به کار است؛ با وجود اين، کاملا بي تکلف و بسيارساده در باره زندگي و موفقيت هايش حرف مي زند.

محمد مهديان دوران دبستان را به مدرسه «حائري» در نزديکي خانه شان رفته و دوران راهنمايي و دبيرستان را در مدرسه «مفيد» در خيابان زنجان گذرانده بود. «بيشتر از هر چيزي به رياضي و فيزيک علاقه داشتم که معلم هاي خوبم خيلي هواي مان را در اين زمينه داشتند. يادم هست در دوران راهنمايي معلمي به نام آقاي خليلي داشتيم که مسائل سختي براي مان مي آورد و ذهن مان را به کار مي گرفت. اين سختي کشيدن ها و سر و کله زدن با چالش هاي مختلف براي من واقعا لذت بخش بود.»

مسائل مدرسه برايش جذاب بودند، ولي او را اراضي نمي کرد. براي همين خودش سراغ کتاب هاي مسئله دار رفت و چيزهاي جديدي آموخت. اين مسائل جديد که در کتاب هاي پيشرفته تر بودند، او را وارد دنيايي جديد کردند. در آن دوران که تازه المپيادهاي رياضي و کامپيوتر پا گرفته بودند، کتاب هاي پيشرفته تر بودند، او راوارد دنيايي جديد کردند.

در آن دوران که تازه المپيادهاي رياضي و کامپيوتر پا گرفته بودند، کتاب هاي پيشرفته مسائل رياضي سرنوشت او را به گفته خودش کاملا تغيير دادند. «علاقه به دانستن و چالش حل مسئله خيلي در پيشرفتم موثر بودند. براي فهميدن مسائل مختلف علمي عطش زيادي داشتم. مجلات دانشمند و دانستيها را مدام مي خواندم. دوست داشتم منطق همه چيز را از درونش بيرون بکشم. وقتي وسيله اي در خانه خراب مي شد، بابا تلاش مي کرد تا آن را تعمير کند.

بابا تعميرکار نبود، هميشه هم موفق نمي شد، اما همين که سعي مي کرد به منطق کار کردن وسايل پي ببرد، برايم جالب بود. گاهي کنار دست پدر مي نشستم و سعي مي کردم کارهايش را ياد بگيرم. بعدها که بزرگ شدم، فهميدم کار او نوعي حال مسئله بود. درواقع همين که به منطق يک وسيله خاص فکر کني، در حال حل يک مسئله رياضي هستي. البته نمي شود گفت که رياضي حل کردن و تعمير وسيله هاي مختلف دقيقا شبيه به هم هستند ولي به هر حال جفت شان از اصول يکساني بهره مي گيرند.




نمره انضباط، 14


محمد مهديان، براي شرکت در المپياد کلاس خاصي نرفت و با حل مسائل خاص رياضي، خودش را براي اين آزمون آماده مي کرد. «سال 71 در دو المپياد رياضي و کامپيوتر شرکت کردم. درواقع تنها قرار بود در المپياد رياضي شرکت کنم، ولي وقتي سز جلسه نشسته بوديم، گفتند مي توانيد يک ساعت اضافه بنشينيد و سوالات المپياد کامپيوتر را هم حل کنيد.»
محمد يک ساعت اضافه سر امتحان نشست و سرنوشتش عوض شد. هر چند زماني که پاي امتحان نشسته بود، چيز زيادي از کامپيوتر نمي دانست. او حتي در خانه شان کامپيوتر هم نداشت، ولي توانست از پس سوالات بربيايد چون مسائل المپياد کامپيوتر نزديکي زيادي به دنياي رياضيات داشتند.

«قبل از المپياد، درباره برنامه نويسي اطلاعات خيلي کمي داشتم. در خانه کامپوتر نداشتيم. تنها مدرسه يک کامپيوتر «کودور 64» داشت که مي توانستيم با زبان بيسيک و خيلي ساده برنامه هايي بنويسيم.»

بعد از قبول شدن در مرحله اول المپياد، او زبان پاسکال و الگوريتم هاي ديگر را هم يادگرفت و با اين محيط جديد بيشتر آشناشد. محمد مهديان جوان هنوز هيچ ايده اي براي آينده شغلي يا علاقه اش نداشت. او هميشه مانند خيام زندگي را ساده مي رگرفت و مسيري را که دوست داشت، آرام مي پيمود تا در نهايت به مقصد خوبي برد.

«آن روزها به شغل آينده ام فکر نمي کردم. الان سيستم عوض شده و بچه ها از همان اوايل دبيرستان به هزار چيز فکر مي کنند. زمان ما اين طور نبود. براي مدرسه آماده مي شدم و کمي بيشتر روي رياضي و حل مسئله تمرکز مي کردم، تنها همين.»

محمد مهديان با خنده درباره درس هايش در آن دوران مي گويد: «ورزش و انضباط کمترين نمره هاي من در مدرسه بودند. انضباط اين خاطر بود که هميشه دير به مدرسه مي رسيدم و نمره ام مدام کم مي شد. ورزشم هم چندان خوب نبود. يادم هست که يک بار نمره انضباطم در آن دوران 14 شد. به جز اين، بقيه درس هايم خوب بودند.»

سال چهارم دبيرستان در «شريف»

محمد مهديان دو سري دوره آموزشي مختلف را براي شرکت در المپياد گذراند و وقتي بهار سال سوم دبيرستان رسيد، مطمئن بود يکي از طلاهاي المپياد کشوري را به دست مي آورد و درباره ورود به دانشگاه هيچ دغدغه اي نداشت. «تا پيش از آن، کمي درس هاي دبيرستان را هم مي خواندم، ولي بعد از بهار، تمرکز اصلي روي المپياد و زمينه اصلي فعاليتم بود. به نظرم الان حساسيت روي کنکور و المپياد خيلي بالاست. آن زمان کسي، درس را فداي المپياد نمي کرد. خانواده درباره درسم هيچ نظر خاصي نمي دادند. با وجود اين خيلي پشتيبانم بودند.»

محمد مهديان بعد از گرفتن دو مدال طلا در المپيادهاي کشوري رياضي و کامپيوتر، توانست مدال طلاي المپياد جهاني رياضي و نقره المپياد جهاني کامپيوتر را به دست بياورد. با گرفتن مدال طلا، خيالش از حضور در دانشگاه مطمئن شد و از سال چهارم دبيرستان سر کلاس هاي دانشگاه صنعتي شريف مي نشست. «مسئولان مدرسه چون استعدادم راديده بودند، مشکلي با درس خواندن من نداشتند. سال چهارم دبيرستان، تقريبا به مدرسه نرفتم و تمام مدت دانشگاه بودم. سر کلاس هاي دکتر محموديان که گراف يا ترکيبات درس مي داد و سر کلاس برنامه نويسي کامپيوتر هم مي نشستم. هر دوي اين کلاس ها در پيشرفت من بسيار موثر بودند. به خصوص گراف و ترکيبات، زمينه اصلي شغل آينده ام را ساختند.»

سال 1372 وارد دانشگاه شد و در رشته اي که دوست داشت، يعني «مهندسي کامپيوتر» شروع به درس خواندن کرد. محمد مهديان در دوراني وارد دانشگاه شد که برترين رتبه هاي کنکور يا المپيادي ها «مهندسي برق شريف» را انتخاب مي کردند.

«برق را بيشتر آدم ها به خاطر اين که انتخاب برترين رتبه هاي کنکور است، انتخاب مي کنند. شايد اگر برق هم مي رفتم خوب بود. ولي کامپيوتر، رشته اي بود که هميشه مي دانستم دوستش خواهم داشت.» همين انتخاب هوشمندانه و درست، او را در نهايت بعد از چند سال به ياهو و گوگل رساند.

شرکت هاي ايراني نمي ميرند

محمد مهديان در طول 18 سال گذشته، شرکت هاي مختلف دانش بنيان ايران در حوزه هاي مختلف از جمله زمينه هاي اينترنتي را بررسي کرده است. «در طول 18 سالي که از ايران رفته ام، کمپاني هاي متعدد و زيادي در حوزه هاي مختلف شروع به کار کرده اند. به نظرم مهم ترين پيشرفت در بين کمپاني هاي ايراني، در زمينه صنعت اينترنت بوده است. اين روزها شرکت هايي را در ايران داريم که کيفيت کارهاي شان در حد استانداردهاي جهاني است.

شرکت هاي ايراني دقيقا با همان مسائلي رو به رو هستند که شرکت هاي بزرگ جهان هم با آن رو به رو هستند و مي توانند با آن ها هم پايه باشند. در طول اين سال ها، به خاطر مسائل مختلف از جمله تحريم ها، شرکت هايي به وجود آمده اند که مشابه نمونه هاي خارجي هستند. براي نمونه «ديجي کالا»، نسخه ايراني «آمازون» است و با همان مشکلات هم دست و پنج نرم مي کند. بعضي ها مي پرسند، اگر شرکت هاي خارجي به ايران بيايند، آيا آن شرکت هاي بزرگ ايراني از بين خواهندرفت؟ به نظر من مطلقا اين طور نيست.»





فرض کنيد همين فردا شرکت بزرگي مانند آمازون وارد بازار ايران شود، چه اتفاقي مي افتد؟ «اين شرکت بازار ايران و رفتارهايش را نمي شناسند. بلد نيست با مشتري ايراني چطور بايد تا کرد، نيازهاي مشتري چيست و چه کالاهايي مورد توجه اوست. با وجود اين، شرکت بزرگي مانند ديجي کالا همه اين اطلاعات را در اختيار دارد و سال هاست در آن حوزه فعاليت مي کند. پس اگر آمازون همين فردا به ايران بيايد، کنار زدن شرکت هاي ايراني برايش ضرر دارد. در نتيجه با آن ها همراه خواهدشد. همه شرکت ها هم چنين وضعيتي دارند. با ورود شرکت هاي خارجي وضع شان بهتر و خدمت رساني شان جدي تر خواهدشد، ضمن اين که رقابت، هميشه، به نفع کساني است که کارشان را درست انجام نمي دهند.»

تايم لاين روزانه

محمد مهديان و همکارانش در گوگل به بازدهي فکر مي کنند، نه ساعت کار

ساعت کار مشخصي ندارم

روزهاي محمد مهديان خيلي ساده سپري مي شوند. او که در نيويورک زندگي مي کند، صبح ها با دوچرخه به سر کار مي رود تا در فضاي بازي که به عنوان دفتر کار براي او و همکارانش در نظر گرفته اند، کار کند. محمد مهديان ساعت کاري مشخصي ندارد و اين طور که خودش مي گويد، بايد کار روزانه اي که تعيين کرده را به اتمام برساند. مقدار کار براي اهالي گوگل مهم نيست، بازده کار مهم است. برنامه محقق گوگلي، هر روز تغيير مي کند، اما بخشي از آن شبيه به چنين جدولي است.

8:0 بيدار شدن از خواب
8:30 حرکت به محل کار با دوچرخه
9:00 خوردن صبحانه، چک کردن پيام ها
10:00 آغاز کار
18:00 پايان کار و بازگشت به خانه
24:00 استراحت و خواب

دکتر مهديان و همکارانش به ما کمک مي کنند تا راحت تر جست و جو کنيم و به گوگل کمک مي کنند تا پول دربياورد.

زندگي در ميان اطلاعات

محمد مهديان را که از نزديک مي بينيم، به شخصيتي که از يکي از کارمندان غول جست و جوي جهان در ذهن مان ساخته ايم، شباهتي ندارد. مهديان، تمام روزهايش را کاملا ساده مي گذارند. او هنوز هم مهم ترين روزهاي زندگي اش را زماني مي داند که معلمي مي کرد. کار اصلي اين معلم قديمي، سر و کله زدن با الگوريتم هاي مختلفي است که جست و جوها را بهبود مي دهند و کاري مي کنند که از خلال جست و جوها، هم ما منفعت ببريم، هم گوگل به پول برسد. حکايت ساختن يک فرمول برد- برد براي مخاطب و شرکت را در اين بخش از گفت و گو بخوانيد.

اوايل دهه 1370 بود که محمد براي ادامه تحصيل در رشته مورد علاقه اش يعني «علوم کامپيوتر» اقدام کرد، چون مشکلاتي در زمينه ويزا وجودداشت، مجبور شد دوران فوق ليسانس را به «دانشگاه تورنتو» برود و بعد از پايان آن دوره، براي گذراندن «دکترا» به «ام آي تي» رفت. او دوره پسادکترا را در مايکروسافت گذراند و تحصيلاتش که تمامشد، به ياهو رسيد؛ شرکتي که در آن زمان براي خودش غول بزرگي بود. آن روزها هنوز گوگول به وجود نيامده بود و هنوز جست و جوي اينترنتي اين قدر در زندگي مردم جا باز نکرده بود.

همه جست و جوهاي شما

محمد مهديان در تمام سال هاي کاري اش يک شغل ثابت داشته؛ او محقق فضاي وب بوده است. خودش درباره جزييات اين شغل مي گويد: «ما همان کاري را مي کنيم که يک استاد دانشگاه انجام مي دهد. تنها تدريس نداريم. تمرکزي اصلي ما روي مسائل مختلف و پيدا کردن راه حل براي آن هاست.»





او تا به حال در حوزه هاي مختلفي مانند اقتصاد وب و داده کاوي فعاليت کرده است، ولي اين طور که خودش مي گويد: «بيشتر کارم در حوزه الگوريتم بوده است. به زبان ساده تر، وقتي مي خواهيم از نقطه «الف» به نقطه «ب» برسيم، نيازمند دانستن يک روش بهينه و درست هستيم که آن را الگوريتم به ما نشان مي دهد. الگوريتم به دنبال پيدا کردن روشي است تا هر کسي با هر کامپيوتري بتواند به جواب درست برسد.»

حوزه هاي مورد علاقه او، به بحث هاي اقتصادي جست و جو بر مي گردد که در سال هاي اخير پرطرفدار شده اند. «همه پولي که گوگل در مي آورد، از تبليغات است. ميليون ها تبليغ و آگهي از سراسر جهان به دست ما مي رسد که موضوعات شان کاملا با يکديگر متفاوت هستند. شما بايد تلاش کنيد تا تبليغات درستي را که به جست و جوي افراد مرتبط هستند، به آن ها نشان دهيد.

هر جست و جويي ميليون ها نتيجه دارد و شما بايد از بين حجم عظيم آگهي ها، آن هايي را که نشان دادن شان منطقي تر است، بيرون بکشيد. ما به نتيجه جست و جو کاري نداريم، ولي تبليغات گوگلي و شيوه نمايش دادن آن را سر و سامان مي دهيم.»

نشان دادن تبليغات در نگاه اول ممکن است ساده به نظر برسد. براي نمونه کسي که دنبال دانستن نرخ ارز است، دنبال صرافي مي گردد يا شخصي که دنبال اطلاعات درباره لباس خاصي است، احتمالا به حوزه مد و پوشاک علاقه داشته باشد، ماجرا از جايي پييچيده مي شود که بدانيد جست و جوها لزوما يک حالت ثابت ندارند. خيلي از جست و جوهاي گوگل، جملات نسبتا مفصلي هستند که فهميدن شان کار ساده اي نيست.

«يکي از کارهاي اصلي ما که با عنوان «داده کاوي» يا «Data Mininig» از آن ياد مي شود، مربوط به درک زبان طبيعي انسان هاست. يعني بايد بفهميم که هر شخص از نوشتن جمله هايش چه نظري دارد و هدفش دست پيدا کردن به چه موضوعاتي است. بهينه کردن جست و جو يکي ديگر از کارهاي ماست که در نهايت شباهت زيادي به همان بحث هاي تبليغاتي دارد. با اين تفاوت که در اين جا به جاي چند ميليون صفحه، با چندين ميليارد نتيجه رو به رو هستيد. اين بار بحث پول در ميان نيست، ولي بايد ارتباط بين درخواست کاربر و نتيجه را به درستي تعيين کنيد، چون حيات شرکت شما به درست بودن نتيجه جست و جوهاي تان وابسته است.»

معليم کردن را محقق کرد

او يکي از محققان موسسه گوگل است، اما کارش را به معلمي تشبيه مي کند، شايد چون خودش زماني که در دانشگاه بوده، اين کار را تجربه کرده و به فوت و فن هايش واقف است. «آن روزها به دانش آموزان سال هاي قبل از خودم و کساني که مي خواستند در المپياد شرکت کنند، آموزش مي دادم. براي اين که در کلاس آماده باشم، خودم بيشتر مطالعه مي کردم و ياد مي گرفتم. معلمي کردن خيلي مهم است.

براي اين که ياد بگيريد، ياددادن خيلي مهم و موثر است. اگر بتوانيد چيزي را به کسي ياد بدهيد، آن زمان است که مي توانيد مطمئن شويد چه چيزي را ياد گرفته ايد. همان درس دادن ها باعث شد که من بتوانم همه چيز را راحت تر ياد بگيرم. کار تحقيقاتي اي که الان مشغولش هستيم، هم اصول ثابتي دارد. ما همزمان نقش شاگرد و معلم را ايفا مي کنيم. يعني سوالات خوبي مي پرسيم و براي اين سوالات خوب و دغدغه هاي جدي، دنبال جواب هاي درست مي گرديم.»

او سال ها پيش از ايران رفته است، ولي هنوز ارتباطش را با موسسه هاي علمي کشور حفظ کرده و هر کاري که بتواند، براي ارتقاي سطح عملي کشور انجام مي دهد. خودش درباره پيشرفت هايي که در اين سال ها رخ داده، مي گويد: «ايران در حوزه علمي خيلي پيشرفت کرده است. بچه هاي دانشگاه نسبت به گذشته درباره همه چيز خيلي مطلع تر هستند. اما جنبه منفي کارشان اين است که خيلي پيشرفت کرده است. بچه هاي دانشگاه نسبت به گذشته درباره همه چيز خيلي مطلع تر هستند.

اما جنبه منفي کارشان اين است که خيلي زود به فکر رفتن از ايران مي افتند. به نظرم درس خواندن در خارج از ايران بد نيست، اما اين که از سال ها قبل به فکر خارج باشي، اشتباه است. اگر هدف تان تنها رفتن به خارج باشد، از خود دوره ليسانس لذتي نمي بريد. در دروه ما، بچه ها از چند ماه قبل براي رفتن به دانشگاه هاي ديگر اقدام کردند، ولي الان از سال ها قبل، شايد حتي از زمان دبيرستان به فکر تحصيل در خارج از کشور هستند. به نرم اين الگوي رفتاري خوبي نيست.»




دلخوشي هاي کوچک من

تفريح هاي اصلي محمد مهديان سه چيز است: ديدن فيلم و سريال، خواندن کتاب و گاهي هم آشپزي. البته او گوش دادن به کتاب هاي صوتي را هم خيلي دوست دارد. زماني که سن کمتري داشت، سراغ مجلات علمي نوجوانانه مي رفت و حالا کتاب هاي صوتي علمي گوش مي کند. از بين سريال ها، «مستر ربات» و «وست ورلد» را دوست دارد. «اين فيلم را دوست دارم چون سازنده اش کريسيتن نولان است، او مدام فيلم را از نظر زماني عقب و جلو مي برد و ذهن را به چالش مي کشد. موضوعاتي که براي فيلمش انتخاب مي کند هم، خاص و جالب هستند.»

جالب است بدانيد زندگي محمد هم مانند خيلي از ما، با امکانات گوگل گره خورده است. «درخانه و نزدگي خودم از امکانات گوگل زياد استفاده مي کنم. به هر شهري که مي روم، «گوگل مپز» را روشن مي کنم چون با استفاده از اين ويژگي خوب گوگل مي توانم در هر شهري، هر جايي را که دلم مي خواهد، خيلي راحت پيدا کنم. به جز اين ها، در خانه ام هم «کروم کست» دارم که يک دستگاه کوچک است و پشت تلويزيون وصل مي شود. تلويزيون خانه من آنتن يا ماهواره ندارد. همه چيز را با استفاده از اين دستگاه که به اينترنت وصل مي شود، مي بينم. برنامه هاي تلويزيوني مورد علاقه ام در کروم خيلي ساده تر در دسترس است و سرعت قابل قبولي هم دارد.»