كي از دغدغههاي خانمها، بايدها و نبايدهاي ورزشي در دوران قاعدگي است؛ اينکه آيا انجام همه ورزشها در اين دوره خطرناك است يا اينكه فقط تعداد خاصي از ورزشها را نبايد انجام داد؟ معمولا در دوران عادت ماهيانه به بيشتر خانمها توصيه ميشود بعضي از فعاليتهاي ورزشي خود را محدود يا متوقف كنند، بهخصوص درباره فعاليتهاي ورزشي استقامتي يا رقابتي، اين توصيهها با تاكيد بيشتري بيان ميشود و زنان به حداقل تحرك ورزشي در دوران عادت ماهيانه تشويق ميشوند.
آنچه در اين مطلب به آن ميپردازيم، هشداري به زنان ورزشکار و دختراني است که ورزشهايي با شدت بالا انجام ميدهند، چرا که آنها در معرض خطر «نشانگان سهگانه» هستند که شامل اختلالهاي خوردن، بينظمي قاعدگي و پوکي استخوان است.
انجام فعاليت ورزشي به تنهايي نميتواند باعث بروز «نشانگان سهگانه» شود چرا که کمبود انرژي در نتيجه دريافت ناکافي مواد غذايي و تعادل نداشتن بين دريافت انرژي و مصرف آن نيز از دلايل ايجاد اين نشانگان محسوب ميشود. عوامل مختلف ديگري که باعث ايجاد نشانگان يادشده ميشوند عبارتند از: شرکت در مسابقههاي ورزشي، ورزشكاران رشتههاي وزني، ورزش کردن بيشازحد به دليل تاکيد بيش از حد مربيان و والدين براي برنده شدن در مسابقهها.
پوکي استخوان
توده استخواني در زنان معمولا بين سنين 20 تا 30 سال به حداکثر ميرسد. تغذيه درست شامل برنامه غذايي متعادل، دريافت انرژي کافي براي فعاليت و مصرف غذاهاي غني از کلسيم به تشکيل بافت استخواني کمک ميکند. نياز به کلسيم در دختران 13 تا 19 سال و زنان جوان با عادت ماهيانه طبيعي1200 ميليگرم در روز است که اين مقدار با مصرف 3 تا 4 واحد از محصولات لبني در طول روز يا مصرف مکمل کلسيم تامين ميشود. زناني هم كه دچار عادتهاي ماهيانه نامنظم هستند به 1500 ميليگرم کلسيم و 400 ميليگرم ويتامين D در روز نياز دارند.
اختلال قاعدگي
شيوع اختلالهاي قاعدگي در زنان ورزشکار بيشتر است. براساس تحقيقهاي انجامشده، شيوع اختلالهاي قاعدگي در زنان ورزشكار بالاست و با علايمي مانند تاخير در شروع، توقف قاعدگي، افزايش فاصله بين دو چرخه قاعدگي و فقدان تخمکگذاري همراه است. فقدان قاعدگي (آمنوره) در 3 تا 5 درصد زنان معمولي و 15 تا 60 درصد زنان ورزشکار مشاهده ميشود. بروز آمنوره دلايل مختلفي دارد كه ميتوان از آنها به وزن پايين بدن، از دست دادن سريع وزن، شروع سريع ورزشهاي سنگين، تغذيه ناکافي و استرسهاي محيطي در محيط ورزش يا خانه و محل کار اشاره كرد. در صورت بروز آمنوره به مدت طولاني، خطر کاهش تراکم استخواني و ايجاد پوکي استخوان زودرس وجود دارد. به نظر ميرسد ساير اختلالهاي قاعدگي خانمها هم در کاهش تراکم استخوان در درازمدت موثر باشند.
خانمهاي ورزشکاري که خونريزي ماهيانهشان تا سن 16 سالگي شروع نشده يا 3 بار پشت هم عادت نشدهاند يا فاصله بين عادت ماهيانه آنها بيش از 35 روز است، بايد حتما به پزشک مراجعه کنند. بقيه موارد مانند ابتلا به برخي بيماريها مانند تيروييد نيز بايد جدي گرفته شود.
از سوي ديگر، برخي ورزشكاران خانم تمايل دارند براي شركت در مسابقههاي ورزشي عادت ماهيانه خود را به تاخير بيندازند. رايجترين روشي كه براي به تاخير انداختن قاعدگي وجود دارد، مصرف قرصهاي ضدبارداري خوراكي است كه حاوي 21 قرص فعال حاوي استروژن و پروژستين و به دنبال آن 7 قرص بياثر يا دارونما است. بيشتر پزشكان با اين كار موافق نيستند و اين مساله هنوز مورد بحث است.
اختلال در غذا خوردن
گاهي مربيان، دوستان و والدين، خانمهاي ورزشكار را به کاهش وزن قابلتوجه براي کم کردن بافت چربي با هدف افزايش توان ورزشي تشويق ميكنند و اين راهنمايي غلط باعث ميشود فرد ورزشکار نيز با محدودکردن شديد ميزان دريافت موادغذايي و انرژي، براي کاهش وزن تلاش كند و در نتيجه اختلال خوردن بهتدريج در فرد ظاهر ميشود. کاهش وزن در بين زنان و دختراني که دررشتههاي خاص مانند ژيمناستيک، شيرجه، اسکيت نمايشي، ايروبيک فعاليت ميکنند، شايعتر است.
اين زنان و دختران براي کاهش وزن ممکن است از روشهاي غلط مانند محدوديت شديد مصرف، تلاش براي بالاآوردن غذاي خورده شده (استفراغ عمدي)، مصرف داروهاي کاهشدهنده اشتها، مصرف مسهل و تركيبهاي افزايشدهنده ادرار استفاده کنند. درنتيجه اختلال در غذا خوردن به شکل بياشتهايي عصبي و بوليميا تظاهر پيدا ميكند:
بياشتهايي عصبي: به کاهش وزن 15 درصد زير وزن طبيعي گفته ميشود. در اين بيماري احساس ترس از چاقي و تصوير نادرست از بدن و اختلال قاعدگي ديده ميشود.
بولميا: فرد مبتلا حداقل 2 بار در هفته به مدت 3 ماه کنترلي روي غذا خوردن ندارد و بيش از حد غذا ميخورد ولي با روشهاي مختلف مانند استفراغ، استفاده از داروها يا فعاليت بيش از حد، وزن خود را کم ميکند.
معمولا اختلال خوردن تشخيص داده نميشود زيرا بسياري از دختران و زنان مبتلا به اين مشكل، به دليل خجالت و ترس از دست دادن کنترل برنامه غذاييشان آن را انکار ميکنند. اختلال خوردن به دليل ايجاد ضعف، کمآبي، کمخوني، نداشتن تمرکز، افسردگي، ديربهبود يافتن بيماريها و بسياري از موارد ديگر ميتواند در انجام برنامههاي ورزشي و کار فرد اختلال ايجاد ميکند.
درمان نشانگان سهگانهدرمان نشانگان سهگانه اغلب به همکاري يک تيم درماني شامل پزشک، متخصص تغذيه، روانشناس، مربي و والدين نياز دارد. همچنين ثبت تمرينهاي ورزشي، جايگزيني هورمونها و کاهش تمرينهاي ورزشي الزامي است. اعضاي تيم درمانگر ميتوانند با تغير عادتهاي غذايي فرد بيمار و تغيير در برنامه وررزشي او به بهبود علايم کمک کنند.