چاپ

نوروز يکي از کهن‌ترين جشن‌هاي به جا مانده از دوران باستان است که اکنون در مناطق مختلف ايران و کشورهاي فارسي زبان آغاز فصل بهار را جشن مي گيرند. اين جشن برخلاف همه جشن‌هاي مختلف سالانه با شور و شوقي وصف ناپذير همراه با جنب و جوش فراوان در ميان ملتها در اولين روز بهار آغاز مي‌شود. افسانه‌هاي بسياري برچگونگي پيدايي اين جشن وجود دارد که ازآن جمله مي توان به برتري اين جشن به لحاظ عدم برابري نام ماه و روز اشاره کرد. طبق روايات مختلف تاريخي، جشن نوروز پيش از زمان حکومت پادشاهي هخامنشي بوجود آمده و در ايران همراه با آيين‌هاي خاص برگزار مي‌شده و همچنان نيزبا کمي تغييرات اجرايي برگزار مي‌شود. برخي از مومنان مسلمان همچون هاتف اصفهاني نوروز را مقارن با روز آغاز خلافت علي عليه السلام مي‌دانستند. *خانه تکاني يکي از مظاهر جشن نوروز، هيجان، آشفتگي و درهم ريختگي است که باستانيان ريشه نا آرامي را در آرامش و اساس پريشاني را در سامان يافتگي مي‌دانستند خانه تکاني ازجمله آئين‌هاي نوروزي است که نشان از درهم ريختگي و هيجان وسپس نظم و نظافت دارد . براساس اين آئين، ايرانيان باستان، با آمدن بهار، تمام خانه خود را براي نظافت زيرورو کرده وحتي گاهي خانه‌ها را رنگ آميزي مي‌کردند و يا دست کم همان اتاقي که هفت سين را درآن مي‌چيدند ، سفيد مي‌کردند. مردمان آن روزگار، اثاثيه کهنه را به دورمي ريختند و اسبابي نو جايگزين اش مي‌نمودند. شکستن کوزه را که جايگاه آلودگي‌ها و اندوه‌هاي يک ساله بود واجب مي دانستند. ظرف‌هاي مسين را به رويگران مي‌سپردند، نقره‌ها را جلا مي‌دادند، گوشه و کنار خانه را از گرد و غبار پاک مي‌کردند، فرش و گليم‌ها را از تيرگي هاي يک ساله مي‌زدودند. اين آئين همچنان درميان ايرانيان مرسوم است و همه ساله از سوي مردم اجرا مي شود. * سبزکردن سبزه ايرانيان باستان، از چند روز به عيد مانده سبزه سبز مي‌کردند. آنان دانه‌هاي گندم ، جو ، برنج ، لوبيا ، عدس ، ارزن ، نخود ، کنجد ، باقلا ، کاجيله ، ذرت ، و ماش را به شماره هفت- نماد هفت امشاسپند؟! - يا دوازده شماره مقدس برج‌ها ؟! در ستون‌هايي از خشت خام سبز کرده و باليدن هريک از اين دانه‌ها را به فال نيک مي‌گرفتند و بر آن بودند که آن دانه در سال نو موجب برکت و باروري خواهد بود. خانواده‌ها بطور معمول سه قاب از گندم و جو و ارزن به نماد هومت (= انديشه نيک) ، هوخت (= گفتار نيک) و هوورشت (کردار نيک) سبز مي‌کردند و فروهر نياکان را موجب بالندگي و رشد آنها مي‌دانستند. سفره هفت سين, سال تحويل نوروز يکي از کهن‌ترين جشن‌هاي به جا مانده از دوران باستان است * مراسم بازگشت مردگان ايرانيان باستان عقيده داشتند، با آمدن نوروز، فروهرها (ريشه کلمه فروردين) يا رواح درگذشتگان به دنيا بازمي گردند و اگرخانه را تميز و بستگان را شاد ببينند خوشحال شده و براي بازماندگان خود دعا مي‌فرستند. از اين رو چند روز به نوروز مانده در خانه مشک و عنبر مي‌سوزاندند وشمع و چراغ مي‌افروختند. همچنين خانم‌ها بهترين غذا را مي‌پختند و بر گور درگذشتگان خود مي‌پاشيدند و يک روز پيش از نوروز را که همان عرفه يا علفه و يا به قولي بي‌بي‌حور مي ناميدند، به خانه‌اي که در طول سال درگذشته‌اي داشت به پرسه مي‌رفتند و دعا مي‌فرستادند ومي گفتند که براي مرده عيد گرفته اند. بخشي از اين رسم همچنان در ميان ايرانيان مرسوم است، بطورئيکه درآخرين شب جمعه سال، با گلهاي بهاري از جمله سنبل به ديدار اهل قبور و درگذشتگان خود مي روند و براي درگذشتگان خود طلب مغفرت مي‌کنند. * چراغاني نوروزي چراغاني نوروزي از ديگر سنت‌هاي قديمي ايرانيان باستان است. درآن روزگار، اقوام آريايي به هنگام فرا رسيدن نوروز بر در و بام خانه ها و بلندي دژها مشعل روشن کرده ،آتش افروخته و يا آنکه چراغي روشن بر در خانه‌ها آويزان مي‌کردند. * حاجي فيروز آمدن حاجي فيروز يا آتش افروز درروزهاي پاياني سال وهمزمان با آغازسال نوشمسي از بازمانده‌هاي آئين ايرانيان باستان است که نشان از درهم ريختگي نوروز دارد. دراين ايام افرادي با صورت‌هاي سياه براي تمثيل درکوچه و بازار به آمد و رفت مي‌پرداختند و بدين گونه فاصله ميان مرگ و زندگي و هست و نيست را درهم مي‌ريختند و قانون و نظم يک ساله را محو مي‌کردند. نوروز خوانان و يا حاجي فيروزها، جواناني هستند که به زبان فارسي ترانه نوروز مي‌خوانند و از آمدن نوروز خبر مي‌دهند و مژدگاني دريافت مي‌کنند. آنان چنين مي‌خواندند: باد بهاران آمده ، نوروز سلطان آمده، مژده دهيد اي دوستان، اين سال نو باز آمده. در روستاها و شهرهاي مازندران و اردبيل نيز ازنيمه ماه اسفند، گروه‌هاي نوروزي خوان راه مي‌افتند و در کوچه و خيابان‌ها نوروزيه مي‌خوانند. اين رسوم ، کماکان درآئين نوروز امروزه مشاهده مي‌شود. عيد نوروز در ايران , فرهنگ زندگي *ميرنوروزي علاوه برآئين ظهور حاجي فيروز درخيابان‌هاي شهر رسم مير نوروزي نيز در گذشته‌هاي دور مرسوم بوده است. ميرنوروزي (جابه جا شدن ارباب و بنده) طبق اين رسم، به قصد تفريح ، کسي را از طبقه‌هاي پايين براي چند روزيا چند ساعت به سلطاني برمي گزيدند وسلطان موقت، طبق قواعدي، اگر فرمان‌هاي بيجا صادر مي‌کرد، ازمقام اميري برکنار مي‌شد. حافظ نيز دريکي از غزلياتش به حکومت ناپايدار مير نوروزي گوشه ي چشمي دارد: سخن در پرده مي‌گويم، چو گل از غنچه بيرون آي که بيش از چند روزي نيست حکم مير نوروزي. * شيريني‌هاي نوروزي در بسياري از نقاط ايران با فرارسيدن نوروز نان و شيريني پيش از نوروز مي پختند و در شب عيد در سفره‌ها مي‌گذاردند، آنان اين کار را براي خوشامدگويي از ارواح نياکان انجام مي‌دادند. امروزه با گسترش زندگي شهر نشيني، پختن شيريني خانگي براي مراسم عيد نوروز در شهرها زياد مرسوم نيست و مردم براي پذيرايي از مهمانان نوروزي خود شيريني و آجيل تهيه مي‌کنند، البته پختن شيريني عيد نوروز و نيز آماده نمودن تخم مرغ‌هاي رنگي در روستاهاي کشور همچنان مرسوم است . *سفره هفت سين از اصيل‌ترين و جذاب‌ترين پيک نوروزي مي‌توان به سفره هفت سين اشاره کرد. ايرانيان با فراهم نمودن هفت سين به شماره هفت امشاسپند يا دوازده شماره مقدس برج‌ها ، اقلامي را در سفره‌اي در خانه‌هاي خود براي حلول و شکوفايي روز نخست بهار فراهم مي‌آورند. دراين سفره چيزهاي از قبيل آب و سبزه نماد (روشنايي و افزوني) آتشدان نماد (پايداري نوروگرما) که بعدها به شمع و چراغ مبدل شد شير نماد(نوزايي و رستاخيز و تولد دوباره)، تخم مرغ نماد (نژاد و نطفه) ، آيينه نماد (شفافيت و صفا) گذاشته مي‌شد. همچنين سنجد نماد (دلدادگي و زايش وباروري)، سيب نماد (رازوارگي عشق) انار نماد (تقدس) سکه تازه ضرب نماد (برکت و دارندگي) ماهي نماد (ماه سپري شده اسفند) نارنج نماد (گوي زمين)گل بيد مشک گل ويژه ي اسفند نماد ( امشاسپند سپندارمز) از ديگر اين اقلام است. گلاب که بازمانده رسم آبريزان يا آبپاشان است و نان پخته شده ازهفت حبوب ، خرما ، پنير، شکر، شاخه‌هايي ازدرخت مقدس انار، بيد، زيتون، انجيردردسته هاي سه،هفت يا دوازده تايي) و کتاب مقدس از ديگر مواردي بود که درسفره هفت سين گذارده مي‌شد. اکنون ايرانيان از رسوم برجاي مانده آن دوران، به هفت سين برگرفته از سير ، سرکه، سماق، سنجد، سمنو و سبزه و سيب و گل‌هاي خوشبو از قبيل سنبل و سوسن بسنده مي‌کنند. هفت سيني، بعدها با حذف (ياي) به صورت هفت سين درآمده است. هنوز هم در بعضي از روستاهاي ايران اين سفره را ، سفره هفت سيني مي‌گويند خانه تکاني, سفره هفت سين اصيل‌ترين و جذاب‌ترين پيک نوروزي سفره هفت سين است *روز عيد يا نوروز بالاخره روز موعود يا نوروز همزمان با آغاز بهار از راه مي‌رسد. در اين روز در وقت تحويل سال تمام خانواده اقوام ايراني در کنار يکديگر جمع شده و گرد هم مي‌نشستند و منتظر شليک توپ و آغاز سال جديد مي‌شدند. سال نويي دگر با قرائت سوره‌اي از قرآن با دعاي يا مقلب القلوب و الابصار، يا مدبر الليل و النهار، يا محول الحول و الاحوال ،حول حالنا الي احسن الحال، حلول مي‌کند و با شليک توپ و آتش بازي در آسمان همگان از حلول سال نو با خبر مي‌شدند. پس از آن بزرگ خانواده از درون قرآن پولي برداشته و به اعضاي خانواده هديه مي‌داد و عيد را تبريک مي‌گفت. آغاز سال جديد و رسوم برگزاري آن در هر کشوري متفاوت است و به دين، فرهنگ و نژاد آن باز مي‌گردد. اين آئين در ميان زرتشتيان به گونه‌اي ديگر برگزار مي‌شد يعني پس از تحويل سال، بزرگ خانواده بلند مي‌شود و به هر يک از افراد خانواده يک قاشق عسل يا شربت و سه دانه شيريني يا سه دانه ميوه خشک و يا سه سکه که بر روي برگ سبزي است هديه مي‌دهد و چنين است که هر ديني رسم‌هاي خودش را دارد.