چاپ

در زمان حاضر بسياري ازجوانان در سن ازدواج هستند که بخاطر مشکلات مختلف ازجمله نداشتن مسکن، درآمد کافي و شغل به اين مهم نائل نمي شوند بطوري که تعداد ازدواج نکرده ها در جامعه آمار بزرگي را به خود اختصاص داده و اين موضوع دورنماي مطلوبي از جامعه ارائه نمي دهد.
پيوند زناشويي به انسان آرامش و اطمينان مي بخشد و در هر جامعه اي که ازدواج به صورت طبيعي جريان دارد جوانان آن جامعه نيز از سلامت رواني و جسمي مطلوبي برخوردار هستند.
تشکيل زندگي مشترک، يک امر پسنديده در همه اديان است و اين امر ضريب امنيت و آرامش جامعه را بالا مي برد از اين رو در جامعه اي که اين امر پسنديده بيشتر در آن ديده شود به همان نسبت نيز جامعه از امنيت و آرامش بيشتري برخوردار است.
همه مشکلات ازدواج به مسايل اقتصادي و مسکن ختم نمي شود بلکه مسايل اجتماعي، فرهنگي و باورها نيز تاثيرات نامطلوبي در ازدواج و تشکيل زندگي مشترک جوانان برجاي گذاشته است. رسم و رسومات دست و پاگير، تعيين مهريه هاي سنگين، تهيه جهيزيه هاي گران قيمت و ترتيب جشن هاي عروسي آنچناني تنها بخشي از مشکلاتي است که خانواده ها برسر راه جوانان قرار مي دهند که نتيجه آن نيز کاهش وقوع ازدواج در جامعه است.
حالا آمارها در اين زمينه چه مي گويند؟ در سال هاي گذشته آمار دختران مجرد بيشتر از پسران بود به طوري که به گفته مديرکل دفتر آمار و اطلاعات جمعيتي و مهاجرت سازمان ثبت احوال کشور براساس آمار سال 1385، جمعيت مردان در سن ازدواج و هرگز ازدواج نکرده پنج ميليون و 216 هزار نفر و خانم ها 6 ميليون و 590 هزار نفر بود اما در سرشماري سال 1390 اين اختلاف تعداد دختران مجرد به پسران به 100 هزار نفر رسيده که اين موضوع بيانگر افزايش پسران مجرد در سن ازدواج است.
براساس پژوهش هاي انجام شده، بيکاري و اشتغال، مسائل مالي، مسکن، افزايش تجملات و بالا بودن هزينه ازدواج از مهمترين دلايل کاهش ازدواج در جامعه است. در حالي که بخشي از مشکلات ازدواج در جامعه ريشه در همين نواقص و کمبودها دارد.
طبق تعاليم فرهنگ غني ايراني ها، ازدواج و پيوند زناشويي، پايه و اساس تشکيل يک خانواده و جامعه موفق و اخلاقي است. به گفته کارشناسان، براي سست نشدن اخلاقيات، انحطاط و فحشا و همچنين تحکيم خانواده، ازدواج يکي از مهم ترين ارکان جامعه است. به باور کارشناسان، پيوند زناشويي مهم ترين عامل قوام خانواده ها و اجتماع است.
اما صرفنظر از مسايل بالا، حرکت جامعه از مرحله سنتي به مدرنيته نيز بر مسايل ازدواج و بالابردن سطح توقعات خانواده ها و زوج ها افزوده است. اين سطح توقعات در واقع به يک مسابقه بي پايان در برخي خانواده ها منجر شده و هيچيک نيز براي وقوع اين وصلت حاضر به کوتاه آمدن نيستند.

** گذار از جامعه سنتي به مدرن
منصوره لولاور استاديار دانشگاه تهران در اين زمينه به در حال گذار بودن جامعه سنتي ايران به مدرن اشاره مي کند و مي گويد : در اين گذار تغييرات چشمگيري در نقش هاي سنتي زن و مرد وجود دارد.
وي افزود: در گذشته حداقل ها براي تشکيل زندگي مشترک کفايت مي کرد و دختري که به سن بلوغ مي رسيد و پسري که به حداقل توانايي مسئوليت پذيري و تشکيل زندگي مي رسيد ازدواج مي کردند.
اين استاديار دانشگاه ادامه داد: اما در جامعه امروزي افراد با ايفاي نقش هاي جديدي روبه رو هستند و اين نقش ها، نقش هاي سنتي نيست و نقش هاي جديدي است که سهم افراد را در زندگي زناشويي به صورت چشمگيري تغيير داده است.
اين جامعه شناس تصريح کرد: در گذشته دختر خانواده پس از نقش فرزندي، نقش هاي همسري براي همسر و پس فرزند آوري، مادر بود اما هم اکنون زنان صرفا از طريق خانواده نقش پذيري نمي کنند و نقش هاي اجتماعي فراواني پيش روي دختران و پسران است که پذيرش آنها، سهم نقش پذيري را در زندگي زناشويي تغيير مي دهد.
لولاور با بيان اين که رشد فرديت در جامعه مدرن و ديده شدن فرد به تنهايي و به خودي خود در اين جامعه به افراد القا مي شود، افزود: اين هويت يابي به فرد امکان مي دهد که به صورت فردي به دنبال خواسته ها و اميال خود حرکت کند و ازدواج را تنها کانال دستيابي به آرزوها و اهداف خود نمي بيند و حتي گاهي ازدواج با دنبال کردن آرزوهاي افراد منافات و مغايرت دارد و اين خود عاملي براي به تاخير افتادن ازدواج است.
اين استاديار دانشگاه در ادامه گفت: از سوي ديگر ما با افزايش طلاق روبه رو هستيم و اين افزايش تصميم براي ازدواج را تحت تاثير قرارداده و خيلي از جوان ها به دليل ترس از نافرجامي تن به اين ريسک نمي دهند.
وي با اشاره به سخنان گيدنز (جامعه شناس) که معتقد است ما در جامعه مدرن با ريسک هاي مختلفي روبه رو هستيم، اظهارکرد: در گذشته ازدواج امري دلخواسته و مطلوب براي جوانان و خانواده ها بود اما در جامعه مدرن تبديل به ريسک در زندگي شده و افراد از اين موضوع واهمه دارند و نزديک شدن به اين ريسک شجاعت مي خواهد و افراد با تامل بيشتري به اين قضيه نزديک مي شوند.
اين جامعه شناس تصريح کرد: اگرچه ما جزء جوامع مدرن نيستيم اما بسياري از آيتم هاي سبک زندگي ما متاثر از سبک زندگي مدرن است و بحث افزايش سن ازدواج نيز يک روند جهاني است و نسل امروز به واسطه فناوري ها و وسايل ارتباطي جهاني شدن را تجربه کرده است.

** بررسي کلي تاخير در ازدواج
وي گفت: يک سويه نگري و منفي گري در امر تاخير ازدواج درست نيست و بايد کلي نگريست، براي مثال در خصوص جهاني شدن نبايد ارزش گذاري کرد که اين امر خوب است يا نه، بلکه بايد کلي به موضوع نگاه کرد و شرايطي است که اتفاق افتاده و بايد ببنيم در اين امر جهاني شدن، چه واکنش هايي نشان دهيم که آن را به عنوان تهديد يا فرصت ببنيم.

**مساله فقط اقتصادي نيست
اين استاديار دانشگاه با بيان اين که امروزه تغييرات نگرشي فراوان براي افراد و جامعه رخ داده و مدرنيزاسيون با تغيير نگرش و ايده ها همراه است، افزود: در اين تغيير نگرش ها، معيارهاي انتخاب همسر نيز تغيير کرده و صرفا مساله مباحث اقتصادي را شخصا نمي پذيرم.
وي در ادامه افزود: از منظر اينگلهارت (نظريه پرداز غربي) در جامعه امروز طي يکي دو دهه اخير ارزش هاي فرامادي برتري مي يابد و فرامادي به معناي اين است که جامعه غربي به حداکثر امکانات اقتصادي رسيده در اين جامعه توجه به کيفيت زندگي، روابط بين افراد و ميزان اعتماد مورد اهميت و برتري قرار گرفته اند.
اين جامعه شناس اظهارکرد: اين که آدم ها از يک تصميم انتظار فايده داشته باشند و آن فايده را ارزشيابي کنند، اين فايده تنها فايده اقتصادي نيست و مي تواند ارزش هاي فرامادي هم باشد اين يک تغيير نگرش فردي است.
وي افزود: در سال هاي گذشته و در جامعه سنتي کيفيت زندگي و کيفيت روابط زناشويي مطرح نبوده و شايد اين انتظارات در روابط همسران اهميت نداشته و بنيان خانواده تشکيل مي شد و نگرش زن و مرد اين بود که تنها مرگ مي تواند پايان اين زندگي مشترک باشد. در حالي که امروزه افراد به طلاق به عنوان گزينه روي ميز حتي قبل از ازدواج توجه مي کنند که اينها بيانگر تغييرات نگرشي است.
به گفته اين استاديار دانشگاه، با اين تغييرات نگرشي نبايد مبارزه کرد بلکه بايد آنها را ريشه يابي کنيم و به سمت وضعيت بهتر و بهينه سازي وضعيت پيش برويم و نمي توانيم صورت مساله را پاک کنيم.

**کمرنگ شدن نقش خانواده
وي از ديگر عوامل موثر بر تاخير ازدواج را کم رنگ شدن نقش خانواده و شبکه خويشاوندي در شکل گيري ازدواج عنوان کرد و گفت: انتخاب همسر به امري فردي تبديل شده و خانواده ها نقش نظارتي و مشاورتي دارند که اين امر تصميم گيري جوانان را با دشواري هايي همراه کرده چرا که نياز به بلوغ و اعمال عقلانيت بيشتر از سوي جوانان است.
لولاور توضيح داد: افراد فکر مي کنند در سنين ابتداي جواني به بلوغ نرسيده اند و بايد در اين سنين براي اهداف درازمدت خود همچون آموزش عالي سرمايه گذاري کنند و اگر ازدواج قرار است مانعي براي آموزش و تحصيلات باشد اين انتخاب و زندگي زناشويي را به دهه هاي بعد موکول مي کنند.
اين استاديار دانشگاه تصريح کرد: از سوي ديگر ميزان حمايت گري خانواده ها نيز از ازدواج کمتر شده و خانواده ها نيز خود را با مشکلاتي مواجه مي بينند که اين مشکلات تنها مسائل اقتصادي نيست و بخش عمده اي نيز به تغييرات نگرشي و فرهنگي بازمي گردد که اين انتخاب را با مشکلاتي مواجه مي کند.
لولاور تاکيد کرد: در خانواده و جامعه حقوق زنان و تعريف مردانگي و زنانگي تغيير کرده و ما با برهه اي روبه رو هستيم که به آن بازتعريف زنانگي و مردانگي ( هويت يابي) مي گويند و هنجارهاي سنتي ازدواج براي اقدام به ازدواج کافي نبوده و با اين بازتعريف جديد زنانگي و مردانگي هماهنگ نيستند و نيازمند هنجارهاي جديدي هستيم .
وي افزود: اين هنجارها هنوز تعريف نشده و جوانان با يک سردرگمي روبه رو هستند پشت سر خود هنجارهاي سنتي را مي بينند که براي زندگي امروز کافي نيست و روبه رويشان نيز هنجارهاي مدرني را مي بينند که وارداتي از جوامع غربي هستند که همخواني و مطابقتي با کشورهاي مسلمان ندارد.
اين جامعه شناس، کاهش نابرابري جنسيتي که منجر به برابري حقوق و دستمزد مي شود را نيز از ديگر عوامل موثر بر تاخير ازدواج بيان کرد و گفت: برابري حقوق و دستمزدها از لحاظ اجتماعي و اقتصادي روي تصميم به ازدواج تاثير مي گذارد زيرا ديگر خانم ها هويت خود را در همسري با مرد نمي يابند و خود را هويت مستقل مي دانند و جامعه نيز با گسترش تحصيلات و گسترش اشتغال براي زنان و دختران در هويت يابي آنها تاثير مي گذارد.
لولاور در ادامه خاطرنشان کرد: ايجاد مفاهيم جديدي همچون عشق و روابط برابر در خانواده، انتظارات فرد از ازدواج را تغييرداده و اين انتظارات جديد تامل گري افراد را به دنبال دارد و آدمها فکر مي کنند که از زندگي چه مي خواهند و چرا ازدواج مي کنند؟
وي اظهارکرد: مفهوم عشق از چهار، پنج دهه قبل در آمريکا و اروپا شايع بوده و يکي، دو دهه است که در جامعه ما هم رواج دارد و اين که گفته مي شود دوام زندگي با عشق است و ما بايد عاشقانه زندگي کنيم، با کيفيت روابط بين زن و شوهر، روابط برابر و آزادي افراد با هنجارهاي سنتي افراد و خانواده منافات دارد و اينها خود ازدواج را به تاخير مي اندازد.
اين استاد دانشگاه با اشاره به روابط آزاد پيش از ازدواج، گفت: طبق نتايج پژوهش ها، اين روابط افزايش يافته و نگرش جوانان نيز در اين مورد تغيير کرده و برخي ادعا مي کنند که در ازدواج نياز به شناخت است و برخي ديگر نيز مرزهاي اخلاق را در هم شکسته و مي گويند اين روابط براي رسيدن به بلوغ فکري و اجتماعي واجب است که اين روابط آزاد نيز تاخير در ازدواج را به دنبال دارد.
يک کارشناس ديگر نيز مي گويد تاخير در ازدواج مساله اي اجتماعي است و نمي توان آن را رد کرد و ناديده گرفت اما نبايد آن را صرفا به محدوديت هاي اقتصادي و مالي نسبت دهيم و مسائل فرهنگي، خانوادگي، اجتماعي و روانشناختي نيز در شکل گيري اين پديده موثر است و روز به روز بر عمق و دامنه آن افزوده مي شود.
به گفته کارشناسان، تاخير در ازدواج، پيامدهاي مخربي دارد که هرکدام مي تواند به نوبه خود موجب زيان هاي جبران ناپذير اجتماعي گردد ومي توان به توقف يا کاهش چشم گير رشد جمعيت کشور و در نتيجه افزايش سن جامعه، افزايش زندگي هاي موقت، مشترک و يا دوستي هاي پيش از ازدواج، تولد فرزندان ناخواسته در جامعه و سرنوشت نامشخص آنان در آينده و گسترش روابط بيش از حد و غير اصولي با جنس مخالف که تنها براي ارضاي نيازهاي جنسي، اجتماعي و تفريحي طرفين صورت مي گيرد اشاره کرد.
اين کارشناسان، همچنين احساس پوچي و بي انگيزگي و روان پريشاني پس از گذشتن از سن جواني، بي اعتنايي به پايه هاي اخلاقي و معنوي زندگي انساني، افسردگي و احساس تنهايي دردوره پس از جواني، گسترش فساد اخلاقي و جنسي در جامعه و رشد بيماري هاي مربوطه و نبود پشتوانه معنوي در سنين بالاتر را از پيامدهاي تاخير در ازدواج مي دانند.
يک کارشناس دراين زمينه مي گويد راهکار اصلي در اين موضوع آگاهي دادن به افراد است و راهکار پادگاني، انتظامي و قانوني ندارد به بياني ما نمي توانيم قانوني تصويب کنيم و افراد را ملزم به رعايت کنيم. مبارزه با اتفاقي که در جامعه در حال وقوع است در واقع شناکردن برخلاف جريان آب رودخانه است و انرژي ما را از بين مي برد. سيل مدرنيته و جهاني شدن جهان را با تقدم و تاخرهايي که اتفاق مي افتد در برگرفته و کشور ما نيز جزو آن دسته کشورهايي است که خيلي زود به اين جهاني شدن پيوسته و بسياري از فرهنگ ها و سنت هاي ما تحت تاثير اين جهاني شدن قرار گرفته است.
به نظرمي رسد براي رفع بسياري از معضلات تشکيل زندگي مشترک بايد به آگاه سازي جامعه نسبت به پيامدهاي سخت گيري هاي بي مورد در امر ازدواج پرداخت و رسانه ها به ويژه صدا وسيما مي توانند با توليد برنامه هاي مختلف از جمله فيلم و سريال نقش موثري در اين خصوص ايفا کنند.
در زمان حاضر باورها و نگرش هاي جوانان نسبت به ازدواج و تشکيل زندگي مشترک با گذشته تغيير کرده از اين رو کارشناسان بايد به رصد دلايل اين تغيير نگرش ها و همچنين ارائه راهکارهاي مختلف براي رفع تاخير در ازدواج جوانان بپردازند.