چاپ

در سراسر ادبيات فارسي، فوايد خاموشي و گفتار درست از پر بسامدترين عبارات و حکايات است.

تا مرد سخن نگفته باشد / عيب و هنرش نهفته باشد

گفتار وسيله اي است براي اظهار راهکارها، نظرات، ذوق ها و خلاقيت هاي گوناگون و نيز تبادل ارزش ها و فرهنگ ها از فردي به ديگران که در هر روزگار و هر جامعه اي شکلي ويژه دارد.

امروزه با مروري بر واژه هايي که بسياري از ما از آنها بهره مي بريم، تعبيرها و کلمات عجيب و غريب فراواني مي بينيم که مدت هاست شکل و شمايل آنها کسي را متعجب نمي‌کند. نکته اينجاست که تا سالهاي پيش استفاده از اين کلمات و عبارات توسط والدين و اجتماع ناشايست و حتي گاهي ممنوع بوده، اما از آنجايي که هر جمله اي به تکرار و استمرار در مراودات روزانه بر سر زبان ها جاري شود، ضمير ناخودآگاه انسان آن را مي پذيرد و به شکل هنجار در مي آيد.

بعضي از اين واژگان وجملات تاريخ انقضا دارند و موقتي و دوره اي هستند؛ درست مثل رنگ و لباس، مد مي شوند و از مد مي افتند ولي بسياري از آنها چنان در زبان و ادبيات فارسي جاخوش مي کنند که به بافتي نامتناسب با زبان ما تبديل مي شوند.

دکتر روح الله رضاپور دانش آموخته زبانشناسي دانشگاه سوربن پاريس زبان را مانند کوسه اي مي داند که اگر در آبي محدود و بدون حرکت زندگي کند خواهد مرد؛ زبان دائم در حال تغيير است، به دليل اينکه با انسان در ارتباط است.

در واقع اجتماع و مناسبات اجتماعي در مد گفتاري نيز اثر مي گذارند.

استفاده از واژه هاي رکيک و بي ريشه

امام علي(ع) مي‌فرمايد: «از به زبان آوردن سخنان زشت برحذر باش زيرا فرومايگان را گرد تو جمع مي‌کند و گرانمايگان را از تو فراري مي‌دهد.»

متاسفانه امروزه به کار بردن الفاظ ناشايست بويژه هنگام عصبانيت و در فضاهاي عمومي بسيار مشاهده مي شود. شاهد آن هستيم که از يک سو گروهي از مردم جامعه هنگام عصبانيت و ناراحتي حتي در ترافيک و تصادف، به استفاده از واژه هاي رکيک و بي ريشه مي پردازند، از سوي ديگر حين صحبت کردن و شوخي نيز از اين واژگان و عبارات استفاده مي کنند.

دکتر قرايي مي گويد: وقتي جوانان خيلي درگير اين گونه حرف زدن مي شوند، کم کم اين واژگان و اصطلاحات در شخصيت آنها رسوخ مي کند و همين زمينه ساز بروز و رفتار و عمل مطابق با شيوه حرف زدن مي شود.

کلماتي که ريشه اي ندارند

اگر بخواهيم در دهه اخير، کلمات بي هويتي را که وارد زبان عاميانه شدند و در جامعه رسوخ کردند مثال بزنيم، با تعدد واژه ها مواجه مي شويم. اما جالب است که بر اساس قانون تکرار در شنيدن و به کاربردن، بسياري از اين کلمات که نه تنها بي هويت هستند که برخي مواقع ريشه رکيکي دارند، به صورت گروهي به کار گرفته مي شوند و به آساني رواج مي يابند.

يکي از عباراتي که اين روزها جوان ها در اجتماع بسيار به کار مي برند «وات د فاز» است. رضاپور درباره ريشه اين عبارت مي گويد: اين عبارت حين مصرف ماده مخدر ماري جوانا در بين جوانان غربي رواج يافته است. آنها وقتي اين ماده مخدر را مصرف مي‌کنند به اصطلاح فاز مي گيرند و اين فاز 20 ثانيه بعد از مصرف به طور غير قابل کنترلي در رفتار فرد مصرف کننده قابل مشاهده است. در استفاده گروهي از اين ماده مخدر قبل از مصرف گروه تصميم ميگيرد که فاز مصرف چه باشد و عبارت what the phase? يا فاز چيه را به کارمي برند. اما خيلي ها نادانسته و بدون اطلاع از اين پيشينه اين عبارت را در زبان ما به کار مي برند.

اين استاد دانشگاه سوربن ادامه مي دهد: اگر بخواهيم الگويي را حذف کنيم حتما بايد الگويي ديگر را جايگزين آن کنيم، بايد انتخاب هاي خوب بدهيم، ايجاد عادت رفتاري کنيم با ابزارهايي چون صدا و سيما و... چراکه تمامي اصطلاحات و نکات مثبت و منفي ابتدا وارد فرهنگ مي شوند و بعد وارد زبان مي‌گردند.

اين بدان معني است که عدم دقت در استفاده از واژه ها در زبان حتي در مقياس بسيار کوچک ممکن است در دراز مدت ارزش هاي اخلاقي و اجتماعي جامعه را هدف قرار داده و آن بخش از حدود اخلاقي جامعه که به زبان بستگي دارد را در نوردد.

رضاپور مي افزايد: مردم فارغ از اينکه بدانند فلان واژه يا کلمه از کجا آمده يا به اصطلاح چه شان نزولي دارد نسبت به استفاده از آنها اقدام مي کنند و معمولا دغدغه تبعات منفي اجتماعي و يا حتي زباني ناشي از استفاده نا به جا از اين عبارات يا واژه ها را ندارند.

سير نزولي ادبيات...

صحبت کردن بسياري از افراد جامعه ما به شدت سير نزولي پيدا کرده است؛ هيچ فرقي نمي کند که مي‌خواهيم با دوست خود گپ دوستانه بزنيم يا در کلاس در پاسخ به معلم و يا حتي در دانشگاه در پاسخ به استاد؛ قسمت بد ماجرا آنجاست که اگر اين ادبيات دروني شود و به فرهنگ گفتاري ما نفوذ کند، سطح مکالمه افراد به شدت سير نزولي مي يابد.

وطن پرستي داريم امافرهنگ پرستي نه

همانطور که همه مي دانيم ظهور شبکه هاي اجتماعي در فضاي مجازي به زبان اجتماعي ما هم ورود کرده است به اين روند دامن مي زند. متاسفانه بخش قابل توجهي از دايره زباني اجتماعي ما را اصطلاحات فضاي مجازي پرکرده است.

درباره مصطلح شدن اين واژه ها بسياري از ما مقصر هستيم و البته رسانه ها هم مي توانند نقش مثبت و منفي بسياري در اين حوزه بازي کنند. آنجا که رسانه ها واژه ها و عبارات را بدون توجه، صرفا از باب مصطلح بودن آنها استفاده مي کنند، گويا مهر تاييد بر آنها مي زنند و مردم پر رنگ تر از آنها استفاده مي کنند.

رضاپور با اشاره به حساسيت زباني در کشوري نظير فرانسه و نقش رسانه ها در اين زمينه مي گويد: در فرانسه اگر از هر کدام از افراد جامعه با هر سطح سواد سوالي در خصوص تاريخ و فرهنگ کشورشان پرسيده شود در پاسخ، آن واقعه تاريخي و فرهنگي با شرح کامل بازگو مي شود. مردم فرانسه همچنين در سخن گفتن بسيار به زبان خود و استفاده درست از کلمات وعبارات درست بسيار پايبند بوده و مهمتر اينکه به زبان خود مباهات مي ورزند. اين بدان دليل است که فخر زباني در جامعه فرانسه وجود دارد.

فخر زباني موضوعي است که با رعايت تک تک ما ايجاد مي شود و نتيجه آن مد گفتاري مناسب و متناسب در جامعه است