بزرگنمايي:

در بعد خانوادگي نيز افراد همواره بهانه هايي براي دور هم بودن و گذراندن لحظات خوش دارند و برنامه ريزي براي تعطيلات و مسافرت، سرزدن به پاتوق هاي فرهنگي مثل سينما و تئاتر، رفتن به رستوران، ورزش کردن و همه و همه در راستاي افزايش رضايت دروني و گذراندن اوقات فراغت به نحوي مطلوب و در نهايت به دست آوردن نشاط و شادي است.
اما واقعيت آن است که افراد چه معيارهايي براي بدست آوردن نشاط و شاد زيستن دارند و چطور احساس شادي مي کنند؟ به بياني ديگر افراد جامعه ميان هيجانات زودگذر و لحظه اي با شيريني ها و لذت هاي واقعي چقدر تفکيک قائل هستند.
نشاط اجتماعي يکي از مولفه هاي اصلي توسعه اجتماعي است و منظور از نشاط، احساس دروني بهجت و سرور توام با رضايت قلبي است که لزوما با خنده همراه نيست ولي احساسي است که موجب لذت در فرد مي شود و به بياني ديگر، شادي مي تواند يک هيجان کاذب و زودگذر حتي منفي باشد در حاليکه ماهيت نشاط اصيل، مثبت، با دوام و پايا است.
احمد نادري مدير گروه انسان شناسي دانشگاه تهران، مريم جلالي دهکردي مدير در حوزه فرهنگ و رسانه و حسن عماري روانشناس اجتماعي و مشاور خانواده، با توجه به اهميت موضوع نشاط اجتماعي از منظر انسان شناسي،‌ مديريت فرهنگي و روانشناسي به گفت و گو نشستند و به بررسي ابعاد اين موضوع پرداختند.
مدير گروه انسان شناسي دانشگاه تهران، با طرح اين موضوع که بايد ميان مفهوم شادي و نشاط تفاوت قائل شويم، گفت: شادي حالت زودگذر، ناپايدار و هيجاني است که حتي مي تواند کاذب و منفي نيز باشد و گاهي با استفاده از مواد روانگردان و الکل هم در فرد ايجاد مي شود اما نشاط سطح عميق تري از شادي است و در واقع احساسي دروني شده در فرد است که دوام و ثبات دارد.
احمد نادري با اشاره به اينکه در علوم اجتماعي به طور کلي و به طور ويژه در علم انسان شناسي، تعميم هاي بسيار کلان معنايي وجود ندارد و نمي توان براي دنيا نسخه اي کلي پيچيد، گفت: مؤسسه نظرسنجي گالوپ ايران را دومين کشور غمگين دنيا پس از کشور عراق معرفي کرده است، اما مشکل اساسي که در اين نظرسنجي، سنجش کشورهاي خاورميانه با پارامترهايي است که در کشورهاي غربي، معرف ميزان نشاط و شادي است.

**براي سنجش ميزان نشاط بايد از معيارهاي بومي استفاده کرد
وي ادامه داد: نشاط، پديده بين المللي نيست که در همه جاي دنيا با پارامترهاي يکسان قابل اندازه گيري باشد بلکه مقوله اي فردي و اجتماعي است که از جامعه به جامعه ديگر، از منطقه به منطقه ديگر و حتي از محلي به محل ديگر تفاوت دارد و بر همين مبنا براي سنجش ميزان نشاط بايد از پارامترهاي بومي استفاده کرد.
نادري تصريح کرد: براي سنجش مقوله هايي چون احساس نشاط و يا سرمايه اجتماعي و امنيت اجتماعي بايد از پارامترهاي فرهنگي و محلي استفاده کرد و احساس نشاط در ايران و يا خاورميانه با معيارهاي فرهنگي اين خطه اندازه گيري مي شود؛ چرا که معيارهايي مانند رفتن به مکان هاي متداول در عرف برخي کشورهاي غربي مانند ديسکو، بار يا محيط هايي شبيه اينها، شاخص هاي مناسبي براي سنجش ميزان شادي و غم نيست.
مدير گروه انسان شناسي دانشگاه تهران افزود: دين و مذهب در کشورهاي اسلامي بويژه در ايران عاملي است که با زندگي مردم عجين شده و برخي معيارهاي غربي براي رسيدن به شادي و نشاط پذيرفته شده نيست؛ در حالي که در بسياري کشورها که دين و مذهب ديگري غالب است معيارهايي خارج از عرف اسلام براي رسيدن به شادي و نشاط وجود دارد و اگر بخواهيم با همين عوامل ميزان نشاط اجتماعي را در کشوري مانند ايران بسنجيم قطعا در رده پاييني قرار خواهيم گرفت.
نادري اظهارکرد: درسطح فردي و خرد، منظور از نشاط، سطحي از احساس رضايت از زندگي است که مي تواند دلايل مختلفي از جمله داشتن همسر دلخواه يا خانواده مطلوب باشد.
وي گفت: در سطح اجتماعي يا سطح فرافردي بحث ارضاي نيازهاي اجتماعي، تفريح و تفرج، احساس مقبوليت در نزد ديگران، احساس عدالت، اعتقادات ديني و نگرش نسبت به دين، پايگاه اجتماعي و اقتصادي از جمله عواملي هستند که بر ميزان شادي و نشاط اجتماعي تاثيرگذار هستند.
او ادامه داد: حضور افراد و خانواده ها در روزهاي تعطيل و يا حتي روزهاي عادي در بيرون از شهر و در فضاهاي فراغتي و بوستان هاي شهر براي تفريح و گذران اوقات فراغت، نشان مي دهد که جامعه ما غم زده نيست.
نادري افزود: در پديدار شناسي موضوع نشاط اجتماعي و تجربه زيسته من به عنوان يک انسان شناس و مبتني بر مشاهده جامعه ايراني، واضح است که ايران کشور غمگيني نيست. البته آسيب هاي اجتماعي و مشکلات اجتماعي جدي هم وجود دارد که انکارناپذير است.
مدير گروه انسان شناسي دانشگاه تهران تصريح کرد: نشاط اجتماعي به عنوان مقوله اي مهم در حوزه علوم اجتماعي، مورد بررسي و مطالعه دقيق قرار نگرفته و لازم است تا در يک بررسي جامع اين موضوع از زواياي مختلف مطالعه شود.

**نهادهاي سياستگذار در ايران بايد احساس نشاط اجتماعي را تعميق بخشند
نادري در ادامه به اقدامات نهادهاي سياستگذار براي ارتقاي سطح نشاط اجتماعي اشاره کرد و گفت: نهادهاي سياستگذار در ايران بايد احساس نشاط در افراد را تعميق بخشند؛ به عنوان نمونه نيازهاي اوليه افراد در جامعه تامين شود و در بحث عدالت توزيعي مردم احساس کنند که در جامعه اي عادل زندگي مي کنند.
وي اضافه کرد: در مورد توجه به محرومان و اقشار ضعيف نيز رسيدگي از سوي نهادهاي اجتماعي به گونه اي باشد که مردم احساس محروميت و ناديده گرفته شدن، نداشته باشند و در موضوع اعتقادات ديني نيز مردم در عين دينداري، احساس خوشبختي و نشاط را تجربه کنند.
نادري تاکيد کرد: تخصيص مکان هاي مناسب براي تفريح و گسترش فضاهاي عمومي نيز از جمله اقداماتي است که در تقويت احساس نشاط و دروني کردن آن براي مردم موثر است.

** سنجش نشاط اجتماعي بايد براساس فرهنگ ارزيابي شود
مريم جلالي دهکردي مدير در حوزه فرهنگ و رسانه نيز با بيان اينکه طيفي از معنا در مورد مفهوم نشاط و شادي وجود دارد، افزود: نشاط و شادي از هيجان همراه با افزايش آدرنالين تا ابتهاج و سرور را در بر مي گيرد.
وي گفت: در ارزيابي ها و نظرسنجي ها، تعابير مختلفي از مفهوم نشاط وجود دارد و در اين گزارش ها جامعه ما با معيارهاي ديگري سنجيده شده که اشتباه است و براساس اين معيارهاي اشتباه، طبيعي است که نتيجه هم اشتباه خواهد بود.
جلالي تاکيد کرد: معيارهاي سنجش نشاط اجتماعي بايد براساس فرهنگ ارزيابي شود و مهم تر اينکه ما زيرساخت هاي هويتي و سرمايه اجتماعي داريم که اتفاقا به ارتقاي نشاط اجتماعي کمک مي کند، اما متاسفانه جامعه ما شتاب دهنده هايي براي استفاده از اين مولفه ها نداشته است تا نشاط اجتماعي را افزايش دهد.
وي تصريح کرد: آموزه هاي ديني و فرهنگ شيعي ما دنيا را مزرعه آخرت مي داند و بر نقش انسان و موثر بودن تاکيد شده است اما با معيارهاي غربي مقوله رفاه ارجح است و اينکه اگر من رفاه ندارم، پس آرامش و آسايش و نشاط هم ندارم و بر اين اساس فاصله ميان آسايش، آرامش و رفاه به نشاط و شادي تعبير شده است.
جلالي با اشاره به اينکه کاربرد هر واژه در هر جا بار معنايي متفاوتي ايجاد مي کند، گفت: در يک دوره لذت به معناي لهو و لعب، هيجانات کاذب و لذت جويي هاي دنيوي تعبير شد و از بعد ابتهاج، سرور و شادي غافل شديم و در واقع بعد زشت موضوع نشاط که لهو و لعب است برجسته شد و از اين منظر لذت را تقبيح کرديم ولي از ابتهاج سالم و سرزندگي که بخش سازنده، توليدکننده و شتاب دهنده اي براي بروز نشاط اجتماعي است و در دين مبين اسلام و در آموزه ها و سنت هاي ادبي هم بر آن تاکيد شده است، غافل مانديم.
وي افزود: مفهوم نشاط اجتماعي دچار افراط و تفريط شده و به نوعي ابتهاج و سرزندگي با لذت جويي، دنياطلبي و لهو و لعب مساوي شده و با اين رويکرد نشاط اجتماعي کمرنگ شده است؛ چرا که نتوانسته ايم براي اين مفهوم تعادل برقرار کنيم و از سويي ديگر، چرخه دانش که از طريق آموزش هاي حکمت آميز در خانواده ها اتفاق مي افتاد، مغفول ماند و در آموزش و پرورش و نظام هاي اجتماعي ديگر نيز اين کاستي ها جبران نشد.

**در آموزش راه هاي ارتقاي نشاط اجتماعي کم کاري کرديم
وي اظهارکرد: نشاط درون جوش و خودانگيخته از طريق آموزش در افراد ايجاد مي شود. متاسفانه در سال هاي گذشته بخش درون زاي نشاط اجتماعي بدين معنا که من تحت هر شرايطي بتوانم شاد باشم و خودکنترلي داشته باشم، به خوبي در افراد نهادينه نشده است؛ چرا که وظايف خانواده ها به مدارس محول شده و آموزش پروش و آموزش عالي هم تک بعدي کار کردند و در آموزش راه هاي ارتقاي نشاط اجتماعي کم کاري کرديم و از تربيت انسان هاي شاد فاصله گرفتيم که يک ضعف آموزشي است.
جلالي با تاکيد بر اينکه متوليان حوزه اجتماعي بايد نسبت به مقوله نشاط افزايي دقت نظر داشته باشند، گفت: متوليان اجتماعي به تعبير روانشناسان، بايد بستر شادي هايي را که مي تواند در جامعه شکل گيرد، فراهم کنند تا نشاط اجتماعي کمرنگ نشود؛ البته اگر نگاه بدبينانه نداشته باشيم.
اين مدير حوزه فرهنگ و رسانه تصريح کرد: پيش از اين مناسک هايي براي بروز و ابراز شادي وجود داشت و کارکردهاي آشکار و نهان بسياري را در بر مي گرفت اما امروزه به دليل برخي تجملگرايي ها، کمرنگ و يا حذف شده است؛ به عنوان نمونه برگزاري مراسم عروسي که هفت شبانه روز بهانه اي براي شادي و باهم بودن افراد بود و در واقع کارکرد اجتماعي داشت؛ از حنا بندون تا بله برون و خريد بازار که همه اينها چون رنگ تجمل و زياده خواهي گرفت، حذف شد و هيچ چيزي جايگزين آنها نشد.
جلالي به وضعيت نشاط و شادي زنان در جامعه اشاره کرد و گفت: زنان نسل امروز در اجتماع در معرض موج هاي مختلفي از زندگي اجتماعي قرار گرفته اند و با موضوعات و دغدغه هاي بيشتري مواجه هستند که بعضا ممکن است آنها را از موضوع نشاط اجتماعي دور کند.
وي تصريح کرد: زماني در نسل هاي قبل، مادربزرگ ها و مادران ما با تغيير فصل، مناسک زندگي خود را تغيير مي دادند و براي خودشان دغدغه هاي کوچکي از شادي فراهم مي کردند و اين موضوعات باعث ايجاد حس موثر بودن در افراد مي شد و زني که در زندگي احساس موثر بودن داشته باشد و توليد کننده باشد، زمينه بروز خلاقيت را دارد و معلوم است که افسرده نمي شود.
او ادامه داد: من با حضور فعال زنان در عرصه اجتماعي مخالف نيستم اما معتقدم که حس مولد بودن و توليد خلاقانه در زنان بايد حفظ شود؛ چرا که زندگي در خلاقيت و توليد است و وقتي توليد را از افراد مي گيريم و آنها را به مصرف کننده صرف تبديل مي کنيم، طبيعي است که سرزندگي و نشاط را از آنها گرفته ايم و فقط مشکلات و ناکامي هاي بيشتر را تجربه مي کنند.
جلالي گفت: اگر افراد جامعه احساس موثر بودن داشته باشند و زمينه هاي بروز خلاقيت در جامعه فراهم باشد، خوشحال و راضي خواهند بود و فکر مي کنم کشور ما بيشتر از آن که احتياج به شادي داشته باشد احتياج به موثر بودن دارد.

** اميد به زندگي از مولفه هاي سنجش نشاط اجتماعي
حسن عماري روانشناس اجتماعي و مشاور خانواده گفت: از جمله مولفه هاي سنجش نشاط و شادي در افراد جامعه، ميزان اميد به زندگي، ميزان کاميابي و توفيق شهروندان و ميزان هدفمندي افراد است.
وي اظهارکرد: برخي اختلالات رواني که البته جزو اختلالات حاد به شمار نمي آيد بلکه از مشکلات درون فردي ناشي از تعارضات و ناکامي هاي فردي سرچشمه مي گيرد که بايد مورد توجه قرار گيرد.
عماري گفت: به نظر مي رسد نگراني افراد براي آينده خود و فرزندان، تامين اجتماعي و مشکلات اقتصادي از جمله فقر و بيکاري عواملي است که بر ميزان نشاط اجتماعي تاثيرگذار است.
اين روانشناس اجتماعي ادامه داد: ميزان رشد اختلالات رواني با مقوله نشاط اجتماعي رابطه معکوس دارد به طوري که هر چقدر ميزان اختلالات و مشکلات رواني افزايش يابد از ميزان نشاط اجتماعي کاسته مي شود.
عماري ادامه داد: تعارضاتي که افراد در خود و يا با ديگران تجربه مي کنند، بخشي از آنها ناشي از عوامل اقتصادي است و بخشي هم فرهنگي و ناشي از خلاء مديريت است.
وي گفت: نهادينه نشدن مهارت هاي زندگي در افراد جامعه موجب مي شود که راه هاي بروز نشاط اجتماعي را ندانند و در بسياري از موارد از جمله کنترل خشم، توانايي حل مساله و مقابله با استرس مشکل داريم به طوري که اغلب موارد هم افراد به صورت لحظه اي تصميم گيري و رفتار مي کنند.
عماري تاکيدکرد: مسئولان و سياستگذاران بايد بر کاميابي هاي افراد تمرکز کنند تا در سطح اجتماعي افراد از کودکي کاميابي هاي مختلف را تجربه کنند و طعم موفقيت را بچشند و بابت آن پاداش بگيرند؛ هرچند که اين موفقيت ها چشمگير نباشد.
وي اضافه کرد: يکي از راهکارهاي موثر ايجاد نشاط اجتماعي اين است که سياستگذاري ها و برنامه ريزي ها مبتني بر شايسته سالاري باشد تا افراد در قبال تلاش هايي که انجام مي دهند، نتيجه بگيرند.
زماني که مردم جامعه اي از نشاط اجتماعي برخوردار باشند، شاخص هاي کيفيت زندگي ارتقا مي يابد به طوري که وفاق، همبستگي، تعلق اجتماعي، تعاملات اجتماعي مطلوب، رضايت از زندگي و همچنين سلامت رواني و اجتماعي افراد افزايش پيدا کرده و طبيعي است که به موازات آن آسيب هاي اجتماعي کاهش پيدا مي کند.
به نظر مي رسد که ميزان نشاط اجتماعي و تقويت آن در جامعه ايراني نيازمند پژوهشي دقيق و آگاهي رساني به مردم است؛ بي ترديد اغلب مطالعات و بررسي هاي موسسات بين المللي در زمينه موضوعات اجتماعي براساس فرهنگ و سبک زندگي ايرانيان نيست و تنها هدفي که در پشت پرده انتشار چنين مطالبي مي توان يافت، برنامه ريزي براي تضعيف روحيه عمومي و تخريب سرمايه هاي اجتماعي از جمله اعتماد و امنيت در جامعه است.