بزرگنمايي:

ازدواج يک پيوند مقدس و مبارک است و وقتي زوجي به يکديگر علاقه مند شوند ممکن است در انتخاب همسر خيلي از موضوعات عرفي جامعه از جمله سن همسر را ناديده بگيرند که اين موضوع از ديدگاه کارشناسان نمي تواند خللي بر روند يک زندگي پايدار برجاي گذارد.

 براي انتخاب همسر، معيارها و شاخص هاي متعددي در جامعه ما وجود دارد که ايمان و تقوا، اصالت و نجابت خانوادگي و همسطح بودن زوج ها از جمله اين موارد است، اما در سال ها و دهه هاي اخير يک اتفاق ديگر در پيوند زناشويي رخ داد و آن اختلاف سني زوج ها بوده است.

بسياري از کارشناسان، وقوع اين پديده را در جامعه نگران کننده ندانستند و از خانواده ها مي خواهند اختلاف سني را به عنوان معيار ازدواج فرزندان خود در نظر نگيرند.

  اکنون بسياري از زوج هايي که با يکديگر اختلاف سني دارند از زندگي خود راضي هستند اما ممکن است در برخي موارد، اختلاف سني زياد زمينه بروز مشکلاتي در زندگي مشترک را فراهم کند؛ بنابراين اختلاف سني اندک افراد نمي تواند در استحکام يک زندگي نقش تعيين کننده اي داشته باشد.

 م.م زني 38 ساله که همسرش سه سال از او کوچکتر است؛ مي گويد 11 سال است که زندگي مشترک خوبي دارم و با وجود اينکه همسرم از من کوچکتر است اما اين موضوع در زندگي مشترک ما تاثيرگذار نبوده و فکر مي کنم تربيت خانوادگي و شغل همسرم در رفتار هاي او تاثير زيادي دارد.

 س.م نيز مي گويد: با پسري آشنا شدم و قول و قرار ازدواج گذاشتيم ولي زماني که براي خواستگاري آمد و مادرش متوجه شد که پسرش از من کوچکتر است، علي رغم اينکه مرا پسنديده بودند، مخالفت شديدي کرد و متاسفانه نتوانستيم به هم برسيم.

 ** متوسط فاصله سني بين زن و شوهر 4 سال است

صادقي، عضو هيات علمي دانشکده علوم اجتماعي دانشگاه تهران و معاون پژوهشي موسسه مطالعات جمعيتي کشور درباره فاصله سني بين زن و شوهر گفت: در گذشته مردان 10 سال بزرگتر از زنان بودند ولي اين الگو در اثر تغييرات ساختاري و فرهنگي و ورود زنان به حوزه عمومي از جمله آموزش و بازار کار، تغيير يافت و بطور متوسط به 4 سال رسيده است.

 وي ادامه داد: الگوي همسان همسري سني، يعني زن و شوهر همسن و سال، افزايش يافته و به حدود 12 درصد کل ازدواج هاي رخ داده مي رسد.

 صادقي با بيان اينکه در الگوي سنتي ساختار سني ازدواج، ازدواج با زن بزرگتر پديده نادري است، گفت: طبق آمار، در 10 درصد کل ازدواج ها، زن از شوهر بزرگتر است.

 وي اضافه کرد: هرچند در اين ازدواج ها عمدتاً زن يک يا دو سال بزرگتر از شوهر هست، حدود 3 درصد زن 4-3 سال از مرد بزرگتر است و 5.2 درصد زن 5 سال و بيشتر از شوهر بزرگتر است. از اينرو، تنها کمتر از 3 درصد ازدواج ها زن 5 سال و بيشتر از شوهر بزرگتر هست.

 ** زوج مناسب

صادقي با اشاره به دشواري دسترسي به زوج مناسب در زمان ازدواج، گفت: در جوامعي که ساختار جمعيتي جوان دارند و هرم سني آنها مثلثي شکل است، ازدواج افراد از دو گروه متفاوت که تعداد جمعيت‏شان يکسان نيست، سبب مي‏شود عده‏ اي مجرد باقي بمانند و فرصت دستيابي به زوج مناسب را از دست بدهند.

 معاون پژوهشي موسسه مطالعات جمعيتي کشور افزود: در حال حاضر، دختران متولد شده دهه انفجار مواليد يعني 65-1355 به سن ازدواج رسيده‏اند و با توجه به تحولات جمعيتي ايران، مرگ ومير بيشتر مردان (به دليل جنگ، تصادفات و...) و شرايط بحران بيکاري، فشار و مضيقه ازدواج را در حادّترين شکل تجربه مي‏کنند.

 **ميزان ازدواج در روستاها

وي ازدواج در مناطق روستايي را بحراني تر دانست و گفت: حالت بحراني اين قضيه در نقاط روستايي ايران اتفاق افتاده است، زيرا علاوه بر عوامل مذکور، مهاجرت جوانان پسر روستايي به شهر و ازدواج آنها در شهر برحادّ شدن مضيقه ازدواج در نقاط روستايي افزوده و همچنين تأثيرات رواني و اجتماعي عدم ازدواج در مناطق روستايي به علت بافت سنتي و روابط چهره به‎ چهره بيش از نقاط شهري است.

 صادقي اظهار کرد: سهم زنان در آموزش عالي به بيش از 60 درصد افزايش يافته و در سال هاي اخير نابرابري جنسي در اين حوزه به نفع زنان است؛ بدين ترتيب براي دختران تحصيلکرده همسر مناسب تحصيلکرده کمتر است و در نتيجه عده اي با مردان با تحصيلات پايين تر و با سن کوچکتر ازدواج مي کنند.

 ** واژه «آزادي» الگوي انتخاب همسر را دگرگون کرده است

عضو هيات علمي دانشکده علوم اجتماعي دانشگاه تهران اظهار کرد: نظام تاريخي ازدواج در جامعه ايران، عمدتاً توسط والدين و شبکه خويشاوندي ترتيب مي‏يافت و الگوي همسرگزيني از قديم با محوريت خانواده بود.

 وي ادامه داد: در گذشته، مردان و زنان مجرد از نظر اجتماعي تحت فشار بودند تا زودتر ازدواج کنند و پيدا کردن همسر مناسب براي فرزندانِ در سن ازدواج، و ترتيب دادن يک ازدواج شايسته براي آنان وظيفه خانواده بشمار مي‏رفت. به همين خاطر، فرصت کافي براي انتخاب آزادانه و مستقل همسر آينده وجود نداشت.

 صادقي اظهار کرد: با توجه به وابستگي متقابل اقتصادي و اجتماعي نسل‏ها و خويشاوندان در گذشته، پيوند ازدواج تنها دو فرد را به هم مرتبط نمي‏کرد، بلکه دو دودمان را به يکديگر مرتبط مي‌نمود و از اين رو موضوعي فراتر از آن چيزي بود که به طور کامل به اختيار فرد نهاده شود.

 اين جمعيت شناس گفت: مادربزرگ ها عموماً چنين ابراز مي‏کنند که تا قبل از عروسي، به درستي نمي‏دانستند که ازدواج يعني چه و تنها چيزي که انتظار داشتند، پوشيدن لباس نو و گردن‏بند و برگزاري مراسم بود ولي نسل‏هاي جديد کاملاً متفاوت از نسل هاي پيش‏ هستند، به طوري که فرآيندي از فردگرايي، به تدريج در ميان جوانان و مخصوصاً زنان، آغاز شده و واژه «آزادي» در بحث ازدواج راه پيدا کرده است که به معناي تلويحي تمايل روزافزون به استقلال بيشتر در زمينه انتخاب همسر و همسرگزيني است.

 **برتري مالي دختران عامل مهمي در ازدواج زنان با مردان کوچکتر

صادقي تاکيد کرد: در الگوي ازدواج همسان همسري سني، نبايد از اثرات عشق و علاقه دو نفر به يکديگر، که در هر ازدواجي به تناسب وجود دارد، غافل ماند.

 وي تصريح کرد: رواج يافتن ازدواج زنان با مردان کوچکتر متاثر از پديده همسان همسري تحصيلي و ازدواج هاي دانشجويي و همکار مي تواند باشد؛ چرا که با افزايش سطح تحصيلات زنان تفاوت هاي سني هنگام ازدواج کاهش مي يابد و بحران بيکاري مردان و در مقابل اشتغال زنان و وضعيت برتر مالي و اقتصادي دختران در اين الگوي ازدواج بي تأثير نيست.

برتري مالي دختران عامل مهمي در ازدواج زنان با مردان کوچکتر

 **بهترين سن ازدواج دختر

معاون پژوهشي موسسه مطالعات جمعيتي کشور در خصوص مسئله بودن يا نبودن الگوي ازدواجي زن بزرگتر گفت: در اين الگوي ازدواجي، اگر فاصله و شکاف سني بيشتر از 5 سال باشد؛ يعني زن هنگام ازدواج 5 سال يا بيشتر بزرگتر از شوهر باشد، مي تواند آسيب زا شود.

صادقي افزود: البته شواهدي علمي و آماري در خصوص اثرگذاري فاصله و شکاف سني ضعيف است و اين عامل، اثرات ناچيزي در ناپايداري خانواده و طلاق است.

 اين جمعيت شناس تاکيد کرد: ناهنجار بودن و پذيرفته نشدن اين ازدواج ها در جامعه و بويژه توسط خانواده ها شايد مهمترين بعد مسئله زاي اين الگوي ازدواجي است. از اين رو، مسئله الگوي ازدواج زن بزرگتر به عنوان يک برساخت اجتماعي است. زيرا ريشه در عملکرد ساختارهاي نهادي، اجتماعي و فرهنگي جامعه دارد.

 ** اصل قضيه، ماهيت وجودي ازدواج است

مجيد صفاري نيا روانشناس اجتماعي و مدرس دانشگاه با تاکيد بر اينکه اصل قضيه ماهيت وجودي ازدواج است، گفت: مهم اين است ازدواج آسان ترويج يابد و افراد به تشکيل خانواده توصيه شوند تا زندگي خانوادگي داشته باشند و از اين جهت احساس رضايت قلبي و خوشبختي را تجربه کنند.

 وي تصريح کرد: اصل ازدواج است و موضوع بزرگتر و کوچکتر بودن با تفاوت هاي تا 5 سال خيلي تاثيرگذار نيست و به نظر نمي رسد که از نظر روانشناختي، اختلاف سني مشکل ساز باشد .

 صفاري نيا تاکيد کرد: اختلاف سني پديده نگران کننده اي نيست و آنچه که بايد مورد توجه قرار گيرد اين است که افراد قصد ازدواج ندارند و ازدواج ها با تاخير اتفاق مي افتد لذا بايد در جهت ترويج ازدواج بهنگام اقدامات و سازوکارهاي لازم فراهم شود.

 ** بلوغ عاطفي مهمترين موضوع در انتخاب همسر

صفاري نيا اظهار کرد: موضوعي که از نظر روانشناختي مهم است، بلوغ عاطفي زوجين هنگام انتخاب و تصميم گيري براي ازدواج است.

 وي اضافه کرد: ممکن است جوان 20 ساله اي که هنوز به بلوغ عاطفي نرسيده، با خانم 34 ساله اي ازدواج کند که احتمالا او نيز به بلوغ لازم نرسيده؛ چراکه فرد نابالغي را براي زندگي انتخاب کرده است.

 صفاري نيا افزود: اين نوع انتخاب، ماهيتا بيمار گونه است؛ بدين معنا که اين دو نفر در هر شرايطي هر نوع انتخابي که انجام دهند، به دليل فقدان بلوغ عاطفي و پختگي لازم، بازهم به درد سر مي افتند و اين افراد چه باهم و چه غير با هم، افرادي با ريسک هاي بالا محسوب مي شوند.

 اين روانشناس اجتماعي اظهار داشت: با وجود اينکه در فضاي روانشناختي قواعد همسان گزيني مورد تاکيد است و شباهت بين افراد و رگه هاي شخصيتي مهم تلقي مي شود، اما گاهي تعارضاتي در افراد وجود دارد که خلا ها را پر مي کند. مثلا ممکن است خانم با داشتن وضعيت مطلوب تر اقتصادي ميزان رضايت همسر را افزايش دهد.

 وي با بيان اينکه مسائل مالي و اشتغال مهمترين دغدغه جوانان است، افزود: امروزه خانم ها به دليل تحصيلات بالا و اشتغال، از نظر اقتصادي مستقل هستند و شرايط مطلوبي دارند و از سويي ديگر نيز به واسطه اهميت روزافزون خانم ها به لحاظ فضاي اجتماعي و روانشناختي به ابعاد ظاهري و زيبايي، تفاوت هاي سني خيلي مشهود نيست.

 صفاري نيا اضافه کرد: همچنين با توجه به اينکه خانواده هاي جديد، هسته اي هستند و قصد تعدد فرزندان را ندارند و قرار نيست مادر خانواده تولد چندين فرزند را رقم بزند، لذا اختلاف سني موضوع مهمي نيست.

 **تصورات غالبي هميشه صحيح نيست

صفاري نيا با اشاره به تصورات غالبي و مقاومت فرهنگي در پذيرش اين نوع ازدواج ها گفت: ممکن است تصورات غالبي و فرهنگي ايجاد اختلال و آسيب کند اما تصورات غالبي را نمي توان پديده درست و صحيح شناختي دانست.

 وي تصريح کرد: از نظر روانشناختي، با ممارست، مجاورت و مراودت موضوع اختلاف سني براي خانواده هايشان و اطرافيان و در سطح اجتماع به تدريج کمرنگ مي شود و خيلي غير طبيعي به نظر نمي رسد.

 ** تأخير در ازدواج به معناي تجرد قطعي نيست

در جامعه ايران ازدواج عموميت دارد، هرچند با تأخير اتفاق مي افتد و طولاني‏تر شدن دوره تجرد به معناي تمايل جوانان به تجرد قطعي نيست؛ چرا که گرايش‏هاي اجتماعي، فرهنگي و ديني رايج در جامعه ايراني، در جهت تشويق و حمايت شديد از ازدواج است.

 بر اساس نتايج سرشماري 1390، حدود 40 درصد پسران و 26 درصد دختران تا 30 سالگي ازدواج نکرده اند. اين در حالي است که، سه دهه قبل يعني 1360 ، 18 درصد پسران و 4 درصد دختران تا 30 سالگي مجرد بوده اند.

 همچنين، بر اساس مطالعات انجام گرفته، حدود90 درصد جوانان معتقدند موقعيت ايده ‏ال ازدواج براي پسران، بعد از اشتغال به‏ کار و دارا بودن شرايط مالي مناسب مي ‏باشد و براي دختران حدود نيمي از جوانان مناسب ‏ترين موقعيت ازدواج براي دختران را بعد از اتمام تحصيلات دانشگاهي و کسب استقلال اقتصادي بيان کرده ‏اند که در واقع بيانگر نوعي تغيير ارزشي در جامعه و ظهور نقش‎ هاي اجتماعي جديد براي زنان است.

 ** انتظارات اجتماعي ازدواج

واقعيت اين است که در فرهنگ عمومي جامعه، انتظارات اجتماعي ازدواج براي جوانان نيرومند بوده و فشارهاي اجتماعي متعددي بر جوانان وجود دارد تا پس از رسيدن به سنين مناسب، اقدام به ازدواج و تشکيل خانواده کنند.

 فشارهاي اجتماعي ناشي از ارزش ‏ها و هنجارهاي فرهنگي جامعه همواره براي دختران بيش از پسران است و از سويي ديگر، در طول دهه‌هاي اخير، هنجارها، ارزش‌ها، باورها و عقايد افراد در مورد ازدواج و خانواده نيز تغيير يافته و ذهنيت ‌ها و ايده ‌آل‌هاي افراد در مورد طولاني‌تر شدن دوران تجرد، سن مناسب براي ازدواج، نحوه انتخاب همسر، همسرگزيني از ميان خويشاوندان متفاوت با قبل است.

 در اين شرايط (پارادوکس مطلوبيت ازدواج و تأخير در ازدواج در جامعه ايران) دختران که در سن بالا قرار دارند اما همچنان ازدواج نزدشان مطلوب است و براي فرار از داغ ننگ تجرد دختران در سنين بالا با مردان کوچکتر از خود نيز ازدواج مي کنند.

 اما سوالي که مطرح مي شود اين است که چرا ازدواج هاي همسن و سال و همچنين ازدواج هاي زن بزرگتر افزايش يافته و به حدود يک چهارم ازدواج ها رسيده است.

  ازدواج به‎عنوان مبناي شکل‏گيري نهاد خانواده، مناسک گذار افراد از جواني به بزرگسالي و مهمترين واقعه در زندگي فردي همواره در افکار عمومي جامعه مورد توجه و تاکيد بوده و هست و يکي از مهمترين پديده‏هاي اجتماعي، فرهنگي و زيستي است که هم متأثر از تحولات جامعه و هم تأثيرگذار بر آن است.

 به نظر مي رسد که موضع ازدواج خانم ها با آقايان همسن يا کوچکتر، از منظر جمعيت شناختي به دليل ساختار جوان جمعيت کشور ما، تحصيلات بالاي بانوان و وضعيت بازار کار آقايان موضوعي طبيعي است و از منظر روانشناختي نيز بلوغ عاطفي زوجين در موقع ازدواج مهم است.

 لذا جا دارد تا خانواده ها نيز بمنظور ترويج ازدواج، در پذيرش اين پديده اجتماعي مقاومت نداشته باشند و اختلاف سني ناچيز را ملاک انتخاب همسر براي فرزندان خود قرار ندهند.