آریا جوان - حقوق نیوز / مراسم چای ژاپنی، یکی از معروف‌ترین تشریفات فرهنگی کشور ژاپن است و در زبان آن‌ها با نام «سادو» (sadō)، «چادو» (chadō) یا همان «چانویو» (Chanoyu) شناخته می‌شود. طرز تهیه‌ی چای و صرف آن در این مراسم، ویژگی‌ها و آداب و رسوم مخصوص به خود را دارد که آن را از تشریفات فرهنگی دیگر متمایز می‌کند.
مراسم چای ژاپنی
چادو یا سادو مراسم سنتی سرو چای سبز در ژاپن است و اهمیت بالایی در فرهنگ ژاپنی دارد. این مراسم برای ژاپنی ها مراسمی مملو از آرامش، زیبایی، تفکر و مراقبه است و رسم و رسوم خاصی دارد. روش آماده سازی چای، دم کردن، سرو چای و نوشیدن آن همگی طبق سنت های ژاپنی اجرا می شود و زیبایی خاصی دارد.
چای در قرن 8 بود که برای اولین بار از چین به ژاپن وارد شد و عمدتا برای مصارف پزشکی و درمانی در بین طبقات بالای جامعه مصرف می شد. در چین نوشیدن چای سبز بخشی از مراسم مدیتیشن و مراقبه ذن به حساب می رفت و حتی امروزه هم روح مراقبه و آرامش را می توان در تک تک بخش های مراسم چای ژاپنی مشاهده کرد.
محبوبیت و رواج چای در بین مردم عادی ژاپن در دوره موراماچی (1333-1573) اتفاق افتاد و مراسم چای نوشی به یکی از محبوب ترین مراسم های مردم ژاپن تبدیل شد.
فلسفه مراسم چای ژاپنی نشان دادن اوج احترام و میهمان نوازی به میهمان است و هارمونی و هماهنگی بسیار زیبایی در کل این مراسم وجود دارد. حتی جالب است بدانید که کلاس های آموزش سرو چای در ژاپن برگزار می شود و اصول اولیه و مراحل مختلف این مراسم آموزش داده می شود.
معمولاً تشریفات چای را به عنوان بخشی از مراسم رسمی «چاجی» (Chaji) یا به همراه غذای «کایسکی» (Kaiseki) برگزار می‌کنند؛ اما این موضوع، اجباری نیست و گاهی تشریفات چای به مدت کوتاه‌تر و به صورت جداگانه نیز شکل می‌گیرد که در آن صورت، تعداد مهمانان معمولاً به 4 یا 5 نفر می‌رسد. توصیه‌ی اول این است که کمی زودتر از زمان مقرر برسید و در اتاق انتظار، منتظر سایر مهمانان بمانید. در مرحله‌ی بعدی، مهمانان باید قبل از برگزاری مراسم به شکلی نمادین، دست و لب خود را به منظور تزکیه و تطهیر خود در ظرف آب به خصوصی بشویند تا گرد و خاک دنیای بیرون را از خود پاک کنند و از لحاظ روحی برای مراسم آماده شوند. سپس باید با اشاره‌ی میزبان، کفشتان را دربیاورید، وارد اتاق مخصوص شوید، به نشانه‌ی احترام به یکدیگر تعظیم کنید و بنشینید. میزبان، آخرین فردی است که داخل اتاق می‌شود و تمام وسایل ضروری برای نوشیدن چای را تک تک می‌شوید و آن‌ها را می‌چیند و بعد از آن به سراغ تهیه‌ی چای غلیظ می‌رود.
معمولاً 3 قاشق چای سبز کافی است که آن را با آب داغ ترکیب می‌کنند و تند هم می‌زنند تا کف کند. اولین مهمان، پیاله‌ی چای غلیظ را تحویل می‌گیرد و در همان حین، تعظیم کوتاهی به میزبان و دومین مهمان می‌کند. سپس چند جرعه از آن را می‌نوشد و در آخر، لبه‌ی کاسه را با دستمال سفید پاک می‌کند و آن را به مهمان بعدی تحویل می‌دهد.
این چرخه به همین طریق ادامه پیدا می‌کند تا همه‌ی مهمانان چای را بچشند و پیاله درنهایت به میزبان برمی‌گردد. میزبان، تمام وسایل را دوباره تمیز می‌کند و برای دومین بخش مراسم آماده می‌شود که خودمانی‌تر و غیر رسمی‌تر است؛ به این شکل که این بار، چای کم‌رنگ را جداگانه درون کاسه‌ای برای هر کدام از مهمانان می‌ریزد و معمولاً غذایی سبک را نیز برای آن‌ها حاضر می‌کند و مهمانان راحت‌تر با هم به گفتگو می‌پردازند.
وسایل ضروری در مراسم چای ژاپنی
وسایل بی‌شماری برای برگزاری این مراسم وجود دارد که آن‌ها را با نام «چادوگو» (Chadougu) می‌شناسند. این وسایل، اهمیت بالایی در مراسم چای دارند و به دقت از آن‌ها نگهداری می‌کنند؛ اما فقط وجود بعضی از آن‌ها برای برگزاری این رسم ضروری است. از این میان می‌توان پیاله‌ی چای را نام برد که برای آماده کردن چای از آن استفاده می‌شود و نوع آن با توجه به فصل‌های مختلف تغییر می‌کند. برای مثال کاسه‌هایی که گودی بیشتری دارند چای را در هوای سرد، گرم نگه می‌دارند و کاسه‌های کم‌عمق‌تر برای آب و هوای گرم‌تر مناسب هستند. چایدان، وسیله‌ای است که چای را قبل از استفاده در آن نگه می‌دارند و قاشق و همزن کوچک نیز از دیگر لوازم ضروری این مراسم به شمار می‌روند. معمولاً میزبان از بهترین فنجان‌هایش برای سرو چای استفاده می‌کند و کیفیت و تزئینات وسایل مراسم چای یا همان چادوگو، نشانگر صاحبشان هستند. به همین دلیل میزبان‌ها، دقت بالایی در نگهداری و پاک کردن این وسایل به خرج می‌دهند.
مراحل مختلف مراسم چای ژاپنی
مکان برگزاری مراسم
اساس و اصل مراسم چای ژاپنی بر سادگی و آرامش شکل گرفته است. در روش سنتی و در روزگار قدیم مراسم چای نوشی اغلب در میان باغ برگزار می شد و فضای سرسبز و گل ها و گیاهان فضایی فرح بخش و آرامش بخش به وجود می آوردند. با این حال، امروزه اکثر خانه ها فاقد حیاط و باغ هستند و از این رو مراسم چای ژاپنی داخل اتاقی به نام اتاق چای برگزار می شود. اتاق چای اتاقی بسیار ساده و بدون تجملات است که معمولا از چوب بامبو ساخته شده و کف آن هم با کفپوش تامامی پوشیده شده است. در ورودی این اتاق معمولا کوتاه تر از قد طبیعی انسان است و میهمانان مجبورند قبل از ورود خم بشوند که نشانه تواضع و فروتنی است.
ورود میهمانان به اتاق چای
تعداد میهمان در مراسم چای ژاپنی حداکثر 5 نفر است. میهمانان کمی زودتر از زمان مشخص شده سر می رسند و در اتاق انتظار منتظر میزبان می مانند. سپس میزبان میهمانان را به اتاق چای دعوت می کند و بعد از تعظیم و خم شدن وارد اتاق می شود. میزبان کنار وسایل آماده سازی چای و روی کفپوش حصیری تامامی می نشیند و میهمانان هم دور تا دور به صورت دو زانو می نشینند. پس از آن که همه میهمانان در جای خود نشستند مراسم آماده سازی چای شروع می شود که بیشتر شبیه به یک رقص زیبا و موزون است.
آماده سازی چای
در مراسم چای ژاپنی میزبان چای را در مقابل میهمانان آماده می کند و این کار را با ظرافت و با رفتارهایی بسیار موزون و هماهنگ انجام می دهد که بخشی مهم از مراسم است. ابزار مورد نیاز برای آماده کردن چای شامل یک فرچه چوبی از خیزران است که چاسن نامیده می شود و برای حل کردن پودر چای سبز (ماچا) در آب جوش استفاده می شود. علاوه بر فرچه، کاسه چای، ظرف محتوی شیرینی و کتری هم جزو تجهیزات چای سازی هستند. هر یک از این وسایل با دقت بسیار بالا و با توجه به شرایط و موقعیت انتخاب می شود و قبل از آغاز مراسم در جای دقیق خود چیده می شوند. در ژاپن معمولا زنان این مراسم را اجرا می کنند و به عنوان خانم خانه از میهمانان پذیرایی می کنند.
سرو چای
در مراسم چای ژاپنی اغلب ظرفی محتوی شیرینی هم به میهمانان ارائه می شود که البته شیرینی را قبل از سرو چای میل می کنند. ظرف شیرینی روی کفپوش تامامی و روبروی میهمانان قرار دارد. میهمانان با دست راست شیرینی را برمی دارند و بشقاب را هم با دست چپ برمی دارند. در روش سنتی چای سبز با ملاقه های کوچک چوبی از جنس بامبو و در کاسه هایی به نام چاوان (Chawan) سرو می شود. میهمانان کاسه را با هر دو دست می گیرند و با چند جرعه کوچک چای را می نوشند و بعد کاسه را روی کفپوش تامامی قرار می دهند.
بعد از تمام شدن چای میهمان به میزبان تعظیم می کند و از او تشکر می کند. در پایان میزبان از میهمانان می پرسد که آیا باز هم چای میل دارند یا نه، اگر جوابشان مثبت باشد یک دور دیگر این مراسم تکرار می شود. در غیراین صورت، مراسم سرو چای ژاپنی پایان می یابد و میزبان کاسه ها را می شوید و دوباره سرجایشان قرار می دهد.