بزرگنمايي:

آریا جوان -برخی از کودکان از بدو تولد در کنار والدین و در صورت شاغل بودن مادر در کنا مادربزرگ و پدربزرگ رشد می کنند و پرورش می یابند و در این ارتباط یک نوع وابستگی ویژه ای به والدین و مراقبان خود پیدا کرده و احساس دور شدن، آن ها را آزار می دهد. اعمال رفتار درست در مواقعی که به هر دلیلی قصد جدا کردن فرزند از مراقبان را داریم، بسیار حائز اهمیت است تا کودک دچار آسیب های روحی و روانی جدی نشود.
«سرمه» دخترک سه ساله ای است که دچار اضطراب شدید جدایی است که برای درمان این نوع اضطراب به همراه مادرش به مطب یک روانپزشک آمده بود. مادرش که کارمند است و شاغل، می گوید: سه ماهی بود که هر روز صبح به جز روزهایی که خودم تعطیل بودم و سر کار نمی رفتم دخترم سرمه را به مهد کودک می بردم و به این ترتیب زمان جاخالی خود و شوهرم را نزد فرزند خردسالم به مانند خیلی از دیگر زوجهای که فرزند مهدکودکی دارند، به خیالی پر می کردم.
وی ادامه می دهد: سه ماهی بود که هر روز صبح به جز روزهایی که خودم تعطیل بودم و سر کار نمی رفتم دخترم سرمه را به مهد کودک می بردم و به این ترتیب زمان جاخالی خود و شوهرم را نزد فرزند خردسالم به مانند خیلی از دیگر زوج هایی که فرزند مهدکودکی دارند، به خیالی پر می کردم.
سرمه هنوز سه سالش نشده بود که با تصمیم شوهرم و به جهت اینکه مهد کودک جایی است که فرزندمان می تواند با محیط های اجتماعی، هم سن و سالان خود و در عین حال آموزش های جدید زبان و بازی های شاد بیشتر آشنا شود، او را از مادرم که طی این مدت و از دوران شیرخوارگی کمک حال ما بود و سرمه را نگهداری می کرد، جدا کردیم و به مهد کودک نزدیک محل خدمتم آوردیم.
روزهای نخست سرمه خیلی بی تابی می کرد و جدا شدن از ما و بخصوص از مادربزگش سخت بود و متاسفانه کسی به ما نگفته بود که در این گونه مواقع باید چگونه رفتاری با فرزند داشته باشیم و از این رو ما فکر می کردیم شاید سرمه لجبازی می کند یا خجالت می کشد. حدود سه ماه از این موضوع گذشت که یکروز مربی مهد گفت سرمه خیلی نگران مادربزرگش است و با اینکه سنی ندارد ولی در بیشتر مواقع گریه سر میدهد و او را می خواهد، فکر می کنیم جدایی از شخصی که تا مدتها درکنارش بوده و سخنان و رفتار او را دیده و لمس کرده، از خاطرش پاک نشده و لذا احساس ناامنی و در عین حال ترس و اضطراب کودک در مهدکودک از دوری مادر بزرگش به نظر می رسد و تحمل ماندن در مهدکودک را ندارد.
* اختلال اضطراب جدایی چیست؟
مهشید رابطیان، عضو انجمن علمی روانپزشکان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: اضطراب شدید در جدا شدن از اطرافیان نزدیک در واقع این یک امر طبیعی است که جدایی از کسانی که به آن‌ها احساس وابستگی شدیدی داریم در هر سن و سال آسان نیست. جدایی تجربه ای سخت و دردناک و البته در عین حال متحول کننده است برای نمونه جدایی فرزند در روز اول مدرسه که همراه با اشک و لبخند کودکان است.
وی افزود: کودک به دلیل اینکه افکار خام و دست نخورده ای دارد مملو از هوش سرشار است و بعد از تولد و در ادامه زندگی در کنار پدر و مادر و یا اطرافیان لذت می برد و در لحظه ای که می خواهد از این دل بستگی ها جدا شود دچار ترس و دلهره، وصف ناشدنی می شود، به پدر و مادر، مربی و یا مسئولی که از او نگهداری می کرده تاکنون می چسبد، برای این دور بودن گریه می کند، حاضر نیست از آنها جدا شود و اگر هم جدا شود تا مدت ها اثرات آن در ذهن بچه ها باقی خواهد ماند.
متخصص کودک و نوجوان اظهارداشت: اضطراب به خودی خود پدیده ای سالم و طبیعی است که در روند رشد همه افراد اتفاق می افتد و تنها زمانی از آن به عنوان اختلال یاد می شود که در یک سن نامتناسب و نیز از شدت بالایی برخوردار باشد.
وی گفت: همه بچه ها در حدود 8 تا 9 ماهگی به بعد، به اصطلاح «غریبی می کنند» یعنی با دیدن افرادی که برای آنها آشنا نیستند، گریه می کنند مواقعه ای به قدری این اضطراب و نگرانی شدید است که والدین را عصبی می کند اما در حقیقت یکی از این علامت در کودکان نشانه مرحله ای طبیعی و بهنجار از رشد کودک و دیگر اینکه آنها توانسته اند میان مراقبان خود و سایرین تمایز قائل شوند.
این روانپزشک افزود: همراهی والدین با کودک در این مرحله به او کمک می کند با اطمینان قابل توجهی از این مرحله حساس رشد، عبور کند. در حالت معمولی این اضطراب طبیعی کودک در حدود 18 ماهگی بسیار کم می شود و واکنش های خفیف تری در برابر روبرو شدن با غریبه ها نشان می دهد. والدینی که از لحاظ کمی و کیفی حضور کافی دارند و احساس ترس و اضطراب جدایی کودکان را در این سن می پذیرند و با در آغوش گرفتن و موجه و طبیعی جلوه دادن احساس او حمایت می کنند به گذر از این مرحله کمک خواهند کرد و بالعکس والدینی که در برابر این بی تابی و بی قراری دستپاچه و عصبی می شوند و با خشونت رفتار می کنند یا بالعکس به حمایت بیش از حد از کودک اقدام می کنند و اجازه رویارویی تدریجی کودک با اطرافیان را به او نمی دهند، گذر کودک از این مرحله را سخت می کنند. در این صورت به نوعی در کودک ترس و اضطراب باقی می ماند، حالتی که شکل شدت یافته آن اختلال اضطراب جدایی نامیده می شود.
رابطیان با بیان اینکه در سنین بالاتر و در زمان مدرسه این حالت کودکان دارای اضطراب جدایی را می توان مشاهده کرد ، اظهارداشت: گرفته و غمگین در کلاس می نشینند و یا قصد ترک مدرسه را دارند. اگرچه در سال های اخیر با وجود مدارس پیش دبستانی و حضور مربیان کارشناس شیوع این موارد تا حدودی کاهش یافته، اما همچنان به عنوان یکی از مشکلات و شکایت های رایج والدین مطرح است.
وی افزود: تا پیش از آغاز فصل مدارس خانواده ها باید این موضوع را بطور جد پیگیری کنند چراکه دیگر نمی توان امتناع کودکان و نوجوانان را از مدرسه تنها دلیل تنبلی و بهانه گیری آنان برشمرد بلکه شاید پای اضطراب و دلهره ای جدی در میان است.
* علائم اضطراب جدایی کودکان
عضو انجمن علمی روانپزشکان با بیان اینکه اختلال اضطراب جدایی یکی از رفتارهای رایج در بین کودکان است، در خصوص نشانه اصلی این اختلال گفت: زمانی که کودک احساس می کند وقت جدایی برای هر کاری از پدر و مادر و یا اطرافیان نزدیک است درست در لحظه جدایی گریه می کند یا سایر علائم ناراحتی را نشان می دهد.
وی افزود: وقتی پدر یا مادر در بیرون منزل هستند کودک در این حالت به هر نحوی شده سعی دارد حتی از طریق تلفن با آنان تماس برقرار کند و یا اینکه کودک مضطرب در ساعت خواب از دیگران می خواهد کنار او بمانند و نمی تواند در اتاق خوابش تنها بخوابد.
رابطیان اظهارداشت: کودکان دارای اضطراب جدایی معمولا از مدرسه رفتن امتناع می کند و در بچه های بزرگتر این مشکل اغلب برای اینکه در کنار والدین بمانند و یا از سوی مدرسه به اردو یا با دوستان بیرون نروند، بیشتر در قالب شکایت های جسمانی و دردهای عضلانی مشاهده می شود.
این متخصص روانپزشک کودک و نوجوان گفت: از عمده دلایل بروز اختلال اضطراب جدایی کودکان می توان به ژنتیکی بودن ، پرورش فرزند ، ساختار خانواده و یا وقوع طلاق یا فوت والدین یا یکی از آنها اشاره کرد.
وی افزود: پاره ای از کودکان به طور ژنتیکی دارای خلق و خوی حساس‌ و مضطرب هستند که آمادگی آن‌ها را برای این مشکل زیادتر می کند. ضمنا زمینه ارثی چنین مشکلی در پدر، مادر یا اطرافیان نزدیک در بروز آن تاثیرگذار است و از طرفی در روش های فرزندپروری نقش والدین بسیار تاثیرگزار خواهد بود در واقع والدین سهل گیر که به همه خواسته های کودک تن در می دهند و نیز والدین سخت گیر، هر دو خانواده احتمال اضطراب جدایی را در فرزند تشدید می کنند.
این روانشناس گفت: کیفیت و کمیت حضور والدین در کنار فرزند به عنوان ساختار خانواده در بروز تنش و اضطراب جدایی به طور مناسب و دیگر اختلالات موثر است و از طرفی نبود یکی از والدین به دلیل طلاق، فوت یا کار زیاد، بزرگ شدن در خانواده های پرجمعیت، محله‌های فقیر یا دارای سطح اقتصادی و اجتماعی پایین در چگونگی شکل گیری اضطراب جدایی کودکان نقش موثری را ایفاکند.
* راه درمان اضطراب جدایی
وی گفت: رویکردهای مختلفی در راهکار درمان اختلال اضطراب جدایی کودکان مورد استفاده قرار می گیرد که برخی از آن‌ها بر خود کودک یا نوجوان، برخی بر خانواده و یا هر دو حالت تمرکز دارد. با اینحال باید در نظر داشت از آنجایی که این اختلال تا قبل از 18 سالگی و در واقع درباره کودکان و نوجوانان مطرح است، همواره یک اصل کلی را در مورد چنین اختلالاتی باید در نظر داشت و آن دخیل کردن والدین در فرایند درمان است چون مسئولیت آمد و رفت کودکان و هزینه های درمانی آنان برعهده والدین است و لذا لازم است که در جریان فرایند درمان فرزند قرار گیرند.
رابطیان افزود: بازی درمانی برای اضطراب جدایی کودکان کم سن و سال و درمان شناختی رفتاری و گروه درمانی و درمان هایی با رویکردهای دیگر همچون روان تحلیلی در مورد کودکان سنین بالاتر و نوجوانان در این زمینه مؤثر است.
وی اظهارداشت: اصل کلی در همه این درمان ها آن است که کودک افکار و احساسات خود در این زمینه و سایر نگرانی هایش را برون ریزی کند و با کمک یک متخصص، هر چه بیشتر با آن‌ها آشنا شود و در کنار آن، به طور مستقیم و غیرمستقیم مهارت های لازم برای برخورد مناسب با ترس و اعتماد به نفس و توانمندی تحمل و کنار آمدن با نگرانی های خود را بیاموزد. کودکان و نوجوانان در گروه آگاه می شوند فقط خودشان نیستند که این مشکل را دارند و همین همدلی برای آن‌ها کمک کننده است.
این روانپزشک کودک و نوجوان گفت: درمان اختلال اضطرابی جدایی کودکان با تمرکز بر خانواده از یک سو مسائل مربوط به خود والدین و مشکلات روانشناختی احتمالی آنان را هدف قرار داده و از سوی دیگر سبک های ارتباطی و فرزندپروری والدین را مورد بررسی قرار می دهد.
عضو انجمن علمی روانپزشکان اظهار داشت: اضطراب افسردگی و وسواس در والدین کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی کودکان شایع است. والدین از همان ابتدا به واسطه اضطراب و نگرانی های زیاد خود، کودکان را بیش از حد تحت کنترل قرار می دهند.
رابطیان گفت: در موقعی که کودک برای جدا شدن از اطرافیان بی تابی می کند، وقت گذاشته و اگر احتمالا بی تابی می کند، از قبل طوری برنامه ریزی کنید که در موقع رفتن یا برعکس گذاشتن کودک در جایی، وقت کافی داشته باشید تا حرف های او را بشنوید. اگر راجع به ترس و نگرانی حرفی دارد، بزند. به حرف هایش گوش دهید و او را تسکین دهید. با کمی بازی سرگرمش کنید تا لحظه جدایی برای او تلخ نباشد.
وی تصریح کرد: برخی والدین به اشتباه در لحظه آخر و هنگامی که خودشان به شدت دیرشان شده کودک را جلو مدرسه یا در مهد یا خانه می گذارند. بنابراین هیچ حوصله و فرصتی برای پرداختن به احساسات کودک ندارند. در مورد همه بچه ها و به ویژه آن ها که با این مشکل روبرو هستند، طوری برنامه ریزی کنید که با نبود والدین یا وابستگان به طور تدریجی روبرو شوند.