بزرگنمايي:

آریا جوان - مروری بر چند نماد مثال زدنی مدگرایی در ایران
«ناصرالدین شاه به او ـ زمانی که هنوز بچه بود ـ امر می کرد لباس های اروپایی ترجیحاً صورتی و سفید بپوشد. بعد ها لباس هایی که وی در نامزدی و مهمانی های عروسی اش پوشید ساخته شده از ابریشم صورتی با ساتن سفید بود که با تور سر به سبک عروس های اروپایی کامل می شد.» این را تاج السلطنه، دختر ناصرالدین شاه در کتاب خاطرات خود نوشته است.
این کتاب تنها یکی از اسناد به جا مانده از دوره قاجاریه است که به چگونگی ورود مدها و مدل های غربی به ایران اشاره دارد.
مدها با این که عمر کوتاهی دارند اما طیف وسیعی از گروه های مختلف را در بر می گیرند. در حال حاضر به دشواری می توان از یک الگوی پوشش یا وضع ظاهری تیپ به عنوان مد غالب یاد کرد، چرا که تنوع در مدها و رقابت میان کمپانی های طراح آن، مصرف کنندگان را در انتخاب آزاد گذاشته است.
اکنون نگاهی کوتاه به برخی مدهای رایج در چند دهه اخیر در ایران خواهیم داشت.
● سبیل های حیثیتی
رخسار ایرانی در چند دهه گذشته جلوه های مختلفی را تجربه کرده است. قبل از انقلاب موهای پشت بلند با خط ریش های بلند، جلوه ای به روز بود. پس از این دوره، خط ریش ها هر چند بلند باقی ماند، اما پهنای آن به اندازه یک خط سوزن نازک شد. فرم های سبیل هم برای خود نام و رسمی داشتند؛ نوع سبیل داگلاسی فرم محبوب آقایان جوان و میانسال پیش از انقلاب بود. در دوره های بعدی بویژه در دهه 80 شلختگی در وضع ظاهر به نوعی به مد روز تبدیل شد. پس از گذار از این مرحله، موهای فشن و به سبک جوجه تیغی بر فرق سر آقایان جا خوش کرد.
اما خانم ها که دوره وسمه کردن و سرمه کشیدن را پشت سر گذاشته بودند، در دوره معاصر با استفاده از انواع وسایل آرایشی صنعتی به آراسته کردن خود روی آوردند. به طور خلاصه و البته در فواصل کوتاه، زنان با عبور از این اسامی به چهره ای جدید دست یافتند.
● از چاروق و نعلین تا چکمه های چرمی بلند
یک سیگار نازک بر لب ژست شاعرانه ای بود که جوانان دهه 40 و 50 در کافه ها و کوچه های تهران با آن ظاهر می شدند. دیگر برای چنین ژست هایی گیوه، چاروق و نعلین هیچ همخوانی و تناسبی نداشت. این تیپ ها با کفش های پاشنه دار و چرمی کامل می شد. در همین دوره کفش قیصری در پای جوانان خودنمایی کرد که البته کفش قیصری نماد یک تیپ مردانه جسور بود. در همین دوره، کفش های اسپرت در دل جوانان اهل مد جا باز کرد، حتما همان کفش های کتانی سفید که به چینی موسوم بود را به یاد دارید. در دوره ای هم بازار کفش های ورنی داغ شد. در همین چند سال اخیر بار دیگر به همان کفش های جلو گرد رجوع شد. در اواسط دهه 80 یک شرکت معروف توانست نوعی از کتانی را به بازار عرضه کند که بسرعت مورد اقبال قرار گرفت.
این شرکت طراح کفش های تیم ملی فوتبال ایران بود. زنان نیز انواع کفش های پاشنه بلند و کوتاه را تجربه کردند. در چند سال اخیر کفش های عروسکی که با یک پاپیون آراسته شده بود دل خانم ها را ربود. هر چند این نوع کفش ها راه زیادی نپیموده از پا درآمدند و جای خود را به کفش هایی با لژهای بلند و باریک دادند. در زمستان ها هم چکمه های ساق بلند به پا می کردند، این چکمه ها جنسشان از جیر بود که با مهره های فلزی کوچک و بزرگ آراسته شده بودند.
● روند سریع تغییر در پوشش بانوان
دامن و مانتو هم برای خود سابقه ای دیرینه دارند در این سرزمین. بانوان دهه 50 خیلی خوب دامن شلواری های میدی را به یاد دارند، پوششی که مد رایج دوران خود بود. این دامن همراه با کت و چکمه و شال گردن ست می شد. مدل های ماکسی، میدی و مینی هم در دوره های بعد به بازار آمدند. دامن های برش دار، دامن لنگی، دامن شلواری پیلی دار، دامن شلواری، دامن 8 ترک شانل و... تنها یک نام نیستند، آنها بخشی از تاریخ پوشش خانم های ایرانی به شمار می آیند.
قصه مانتو هم برای خود خواندنی است. چه آن که روزگاری در دهه 50 و 60، نگاه ها به مانتو و پالتو جلب بود و چه اکنون که بسختی می توان یک مانتوی مناسب محل کار را در فروشگاه ها یافت؛ چون بیشتر کوتاه و چسبانند. در دهه 60 مانتو های کمردار مد روز شد. دهه 70 گرایش به سمت مانتوهای خفاشی سوق پیدا کرد. اما بار دیگر اواسط دهه 80 همان مانتو پالتوهای قدیمی به عنوان مد به بازار بازگشتند.
● سبک های متفاوت برای مردان
اواخر دوره قاجار مردان اشرافی با پوشیدن کت های بلند، طبقه اجتماعی خود را به نمایش می گذاشتند. به مرور کت ها آب رفت و پوشیدن آن میان دیگر اقشار رواج یافت. در دهه 40 انواع کت های تنگ و چسبان با آستین های سرخود مد رایج روز شد. در حقیقت کت و شلوار را می توان آخرین مد در این دوره دانست. معمولا شلوارهایی که با این کت ها پوشیده می شد در زانو حالتی تنگ داشت و پاچه های آن گشاد بود.
این نوع شلوارها مد رایج و پاپوش محبوب آقایان بود. البته این نوع شلوارهای پارچه ای رقیبی جدی برای شلوارهای جین گشاد بودند که از دهه 40 تا دهه 50 نگاه بسیاری را به خود جلب کرد. جالب این که هر دو نوع این شلوارها، اوایل انقلاب در گنجه های لباس بایگانی شدند. تا همین چند سال اخیر که دوباره به عنوان مد، مورد اقبال بسیاری قرار گرفت. در دهه 60 و 70 تقریباً به شلوارهای پارچه ای و جین خمره ای اکتفا شد، اما از اواخر دهه 70 و بویژه در دهه 80 هر سال شلواری به عنوان مد به پای آقایان و خانم ها رفت. دم پا گشاد، فاق کوتاه، راسته، لوله تفنگی، سنگ شور و دیدنی تر از همه شلوارهای جینی بودند که سر زانو یا ساق و رانشان پاره و نخ نما بود.
● این سرپوش های پر ماجرا
ایرانیان قدیم سر را سلطان بدن می دانستند و بر این سلطان، تاج شاهی می بایست. آن تاج هم چیزی نبود جز کلاه. کلاه های نمدی و پوستی در دوره قدیم برای خود بازاری داشتند. کلاه های پوستی از پوست گوسفند، بره، سنجاب و سمور تهیه می شد. اما کلاه عمومی در قدیم شبیه عرقچینی بود که لبه های کوتاه آن تا خورده بودند. این کلاه چون ارزان بود بر سر همه می رفت! اما کلاه دیگر که فینه نام داشت و دور آن شال سبزی می پیچیدند، جامعه مداحان را از سایر مردم جدا می کرد. از کلاه قجری که بگذریم با بازگشت دانشجویان ایرانی از ممالک مترقی، سبیل ها داگلاسی شد و کلاه های شاپو جایگزین انواع سنتی و ایرانی آن. به مرور دیگر کلاه ها هر کدام در دوره ای توانستند راهی بر سر ایرانی ها بیابند. کلاه فیدورا که هم محافظ سر از سرما و گرما بود و البته مد روز، کلاه برت یک نوع سرپوش تخت که از فرانسه آمده بود، کلاه کابوی که به کلاه کله انگلیسی گاوچران شهره است و از ویژگی های فیلم وسترن به شمار می رود، کلاه های اسپرت که شما هم نمونه های زیادی از آن را دیده اید و...
اما داستان عینک ها چیزی فراتر از محافظت چشم در برابر اشعه خورشید و سایر موارد است. عینک های مارک دار در مدل های متنوع چیزی نبود که از چشم علاقه مندان آن دور بماند.
فاطمه حامدی خواه