بزرگنمايي:
از همان زمان که انسان ها فهميدند نقاط نوراني بالاي سرشان ستارگاني شبيه خورشيد هستند و فيزيک آن ها شبيه همان فيزيکي است که ما در کره زمينه داريم و علم و دانش روند تکامل موجودات را گفت، اين سوال مطرح شد که آيا ما در جهان تنها هستيم؟ يعني در دنيايي با اين عظمت، غير از زميني ها، موجودات هوشمند ديگري هم وجود دارند؟ و اگر هستند بايد از آن ها بترسيم؟ اين موجودات چه شکلي اند؟ از ما پيشرفته تر هستند يا عقب تر؟
حال پاسخ هايي که در طول اين سال ها به اين سوالات داده شده است، ممکن است علمي يا شبه علمي باشند. همانطور که هر جا جنس اصل هست، تقلبي هم مي آيد، هر وقت که صبحت علم وسط باشد، شبه علم جايي براي خودش باز مي کند، چون هميشه کساني هستند که بخواهند با زدن اين حرف ها براي خودشان سري ميان سرها دربياورند.
براي اين که حيات وجود داشته باشد طبعا بايد سياره اي به دور ستاره بگردد
مثل کساني که بحث هايي چون ارابه خدايان را مطرح کردند و گفتند اين موجودات فضايي بودند که اهرام مصر را ساختند، اين فضايي ها بودند که آتش را به انسان هديه کردند و گرنه عقل انسان به آن نمي رسيد، آن ها بودند که به انيشتين «نسبيت» را گفتند و گرنه عقل او به آن نمي رسيد و... بايد به اين افراد گفت اين موجودات فضايي احتمالا همه اين ها را به شما هم گفته اند، چون اين چيزهايي که شما مي گوييد به عقل هيچ کسي نمي رسد جز خودتان. احتمالا شما هم با موجودات فضايي ارتباط داريد!
معادله در يک در دوران جنگ سرد
تحقيقات علمي براي يافتن موجودات هوشمند فرازميني از دوران جنگ سرد شروع شده؛ زماني که سايه وحشت جنگ جهاني دوم هنوز روي سر مردم بود و مردم امريکا از ديدن اجسام ناشناخته در آسمانشان حسابي ترسيده بودند، در همين زمان پروفسور دريک وارد عمل شد و معادله مشهور خود را عرضه کرد. او در دهه شصت ميلادي معادله اي را عنوان کرد که از هفت فاکتور تشکيل شده و معتقد بود ضرب آن ها در يکديگر، احتمال وجود حيات هوشمند فرازميني را در کهکشان راه شيري به دست مي دهد. هر چند اين معادله مستقيما پاسخ نهايي را در چنته نداشت اما مسئله يافتن حيات فرازميني را به شکل علمي و مناسبي فرمول بندي مي کرد.
پروفسور دريک در آن زمان نتوانست مقدار دقيقي را براساس فرمول خود به دست بياورد، اما ارزش کار او در واقع اين بود که راه رسيدن به پاسخ اين سوال را در يک قالب قابل بررسي بيان کرد که هنوز هم برخي دانشمندان در حال مطالعه روي آن هستند. معادله پروفسور دريک صورت مسئله را براي ما فراهم کرد تا بفهميم براي پاسخ دادن به اين سوال بايد دنبال پاسخگويي به چه سوالات ريزتري برويم. اما معادله از چه پارامترهايي تشکيل شده بود و اين سوالات ريزتر چه چيزهايي بودند و هستند؟
فاکتور اول عبارت است از تعداد ستاره هايي که هر سال در کهکشان راه شيري متولد مي شوند و به آن آهنگ زايش ستارگان گفته مي شود. فاکتور دوم است که اصلا با چه احتمالي يک ستاره مي تواند سياره اي دور و بر خودش داشته باشد؟ زيرا براي اين که حيات وجود داشته باشد طبعا بايد سيارهاي به دور ستاره بگردد.
پارامتر سوم اين است که به فرض وجود، اين سياره با چه احتمالي در ناحيه مناسبي از ستاره خودش واقع است که نه خيلي سرد باشد و نه خيلي گرم تا بتواند شرايط مناسبي را براي پيدايش حيات فراهم کند.
فاکتور چهارم به ما مي گويد با چه احتمالي در سياره اي که در فاصله مناسبي قرار دارد، حيات بروز خواهدکرد؟ پارامتر پنجم اين سوال را مطرح مي کند: حياتي که ايجاد شده با چه احتمالي به بروز يک موجود هوشمند منجر مي شود؟ چون شما مي بينيد روي سياره زمين، جز انسان، هيچ موجودي نداريم که توانايي حل مسائل پيچيده داشته باشد.
اگر سياره اي در منطقه زيست پذير ستاره خودش واقع باشد، حيات بالاخره بايد در آن بروز کند
ششمين پارامتر اين است که اين موجودات هوشمند با چه احتمالي خواهند توانست تمدن خلق کنند و آيا اين موجودات هوشمند الزاما مي توانند به تمدن برسند؟ آيا ماهيتا هر موجود هوشمندي روندي که تمدن بشري در طول سي، چهل هزار سال گذشته گذرانده، طي خواهدکرد و خواهدتوانست تمدني داشته باشد که پيشرفته شود و در نهايت به درکي که ما امروز از جهان داريم، برسد؟ در نهايت پارامتر هفتم اين سوال را مطرح مي کند که چنين تمدن پيشرفته اي چقدر دوام خواهدآورد و عمر يک تمدن پيشرفته چقدر است؟
اگر دقت کنيد يکاي اولين پارامتر بر زمان است، يعني تعداد ستاره ايي که بر واحد زمان در کهکشان راه شيري خلق مي شود. پنج فاکتور بعدي فقط مقدار هستند و آخري يکاي زمان دارد. بنابراين کميتي که به دست مي آيد دقيقا تعداد است و ما تعداد تمدن هاي پيشرفته موجود در کهکشان راه شيري را از اين طريق حساب مي کنيم.
هزار تا يا هيچ چي؟
شايد در نگاه اول پاسخ به اين سوالات چندان هم سخت به نظر نرسد، اما درواقع هر کدام از اين پارامترها، دنيايي پشت خود دارند و در مورد مقدار تک تک آن ها بحث هيا زيادي ميان محققان وجود دارد. کم و بيش درباره هرکدام از فاکتورها گمانه زني هايي هست. به عنوان مثال درباره فاکتور چهارم با چالش هايي مواجه هستيم؛ زمين در فاصله يک au (واحد نجومي) يا همان 150 ميليون کيلومتر از خورشيد واقع است.
با وجود اين، از زمان شکل گيري اين سياره تا زماني که حيات ميکروسکوپي در آن بروز کند، دو ميليارد سال طول کشيده است و گويا فاصله بين حيات ميکروسکوپي تا حيات يک مقدار پيشرفته پرسلولي باز هم به يک ميليارد سال مي رسد.
بنابراين اين سوال در ميان محققان مطرح شد که با فرض مهيا بودن شرايط با چه احتمالي اين حيات واقعا بروز خواهدکرد؟ ايده اي که پشت اين مطلب وجود دارد اين است که وقت شرايط مناسب باشد حيات بايد بروز کند.
خود در يک فکر مي کرد که عامل چهارم نزديک يک است؛ يعني اگر سياره اي در منطقه زيست پذير ستاره خودش واقع باشد، حيات بالاخره بايد در آن بروز کند. از طرفي اين فرض که سياره بايد در فاصله معيني از ستاره اش باشد تا حيات در آن شکل گيرد، ممکن است درست نباشد. حيات معمولا سرسخت تر است؛ ما موجوداتي در کف اقيانوس ها داريم که در کنار محل خروج گدازه ها از پشته هاي ميان اقيانوسي زندگي مي کنند؛ جايي که دماي چند صد درجه سلسيوسي و فشار صدها اتمسفري دارد. همين طور در اعماق يخ هاي قطب جنوب همين ميکروارگانيسم هايي وجود دارد.
حتي موجوداتي داريم که در غارها زندگي مي کنند؛ در جاهايي بسيار تاريک و نمور و اساس سيکل انرژي اش براساس انرژي خورشيدي نيست بلکه برمبناي زمين گرمايي است. همچنين تمام حياتي که ما مي شناسيم، کربن بنياد است در حالي که سيليس هم مي تواند چنين شرايطي را فراهم کند و ممکن است ما زيستي برمبناي سيليسيم داشته باشيم؛ يعني ما موجوداتي کربني و بيشتر شبيه زغال هستيم و آن ها ممکن است موجوداتي سيليسيمي و شبيه شيشه باشند!
به خصوص در مورد فاکتور نهايي بحث هاي فراواني مطرح است. واقعا عمر يک تمدن پيشرفته چقدر خواهدبود؟ گيريم براي تک تک آن شش پارامتر ديگر بتوانيم به طريقي پاسخي پيدا کنيم»، اما براي فاکتور آخر واقعا نمي توان عدد دقيقي ارائه کرد، چون هيچ درک و دريافتي از سرنوشت خودمان به عنوان نوع بشر متمدن روي زمين نداريم. همواره تهديدهايي براي نابودي تمدن بشري که در دوران جنگ سرد به اوج خود رسيده بود، هنوز منتفي نيست و ابرقدرت هاي دنيا سلاح هسته اي فراوان در اختياردارند.
انسان را که از طبيعت حذف کنيد، همه موجودات مشغول زندگي خودشان هستند
از سويي ديگر درست است که ما تمدن پيشرفته اي هستيم اما هنوز مشخص نيست به درايتي رسيده باشيم که بتوانيم از پديده هايي که به نابودي تمدنمان منجر مي شوند، جلوگيري کنيم.
مثل افزايش گازهاي گلخانه اي که هنوز با آن درگير هستيم و هيچ توافق بين المللي جدي در اين زمينه وجود ندارد. بنابراين مخاطرات زيادي دنياي ما و تمدن انسان را تهديد مي کند. با اين حال مسئله نامعلوم بودن عمر تمدن بشري، مانع تحقيقات و گمانه زني ها نشده است.
اشخاصي هستند که معتقدند تمدن پيشرفته ما يعني از آن زمان که سيگنال هاي راديويي و نجوم درک شد و دريافتيم کهکشان ها وجود دارند -چيزي کمتر از صد سال- نمي تواند بيش از چند سال دوام بياورد و اين برمبناي بررسي هاي فرهنگي است که فرهنگ شناسان و تاريخدانان از تمدن هاي بزرگ جهان مثل تمدن چين، ايران، مصر باستان، آرتک و... انجام داده اند. همه اين ها مثال هايي هستند از تمدن هايي که روزي به اوج رسيدند و بعد افول کردند. پس تمدن صنعتي ما هم از اين قاعده مستثنا نيست.
با وجود تمام اين حرف ها، در يک در آن زمان با حدس و گمان هاي خودش، مقاديري را براي پارامترها در نظر گرفت که اتفاقا چندان هم بد نبودند. مثلا احتمال اين که يک ستاره سياره اي را دور و بر خودش داشته باشد، يک تلقي مي کرد و ما امروز مي گوييم يک است؛ او احتمال اين که سياره در ناحيه سياره زيست پذير باشد، يک مي گرفت و عددي که ما امروز در نظر مي گيريم کمتر از آن نيست. اما در مورد برخي پارامترهاي دگير، بحث بالا مي گيرد؛ دريک اين که چنين سياره هايي بتوانند حيات را بپرورانند، يک مي گرفت. اما امروز عده اي ديگر معتقدند اين احتمال ممکن است خيلي کوچک تر باشد.
بعضي ها اين احتمال را يک در ميليون يا يک در ده ميليون در نظر مي گيرند. ديدگاه خوش بينانه دريک در مورد پارامترها منجر شد تعداد سيارات داراي موجودات هوشمند پيشرفته در کهکشان ما دقيقا برابر باشد با مدتي که يک تمدن برحسب سال مي تواند دوام بياورد. يعني اگر تمدن پيشرفته ما بتواند هزار سال ادامه پيدا کند، آن وقت در کهکشان هزار تا از اين سيارات وجود دارد. با اين همه يک مقدار بازي کردن با اعداد مي تواند اين رقم را خيلي جا به جا کند؛ به خصوص پارامترهاي بسيار حساسي هستند که ما اطلاعاتي از آن ها نداريم. مثل اين که حيات در سياره اي که ماهيتا زيست پذير است، با چه احتمالي بروز مي کند؟
همان طور که اشاره شد، مقدار دقيق اين پارامتر را نمي دانيم. اصلا فرض کنيد دزيست به وجود بيايد، از کجا معلوم اين به زيست هوشمند منجر شود؟ آن هم خيلي ها کم مي گيرند. حيات اساس رچه نيازي به انسان داشت؟ برطبق همان نظريه هاي موجود، انسان را که از طبيعت حذف کنيد، همه موجودات مشغول زندگي خودشان هستند.
از نظر علمي هيچ دليلي نداشت انسان پديد آيد. ميليون ها سال دايناسورها بودند و با هوشي اندک توانستند زندگي کنند. بنابراين اين که بروز حيات هوشمند ضروري باشد به هيچ وجه امري بديهي نيست و بعضي ها اين پارامتر پنجم را خيلي خيلي کمتر از آنچه دريک پيشنهاد کرد، قرار مي دهند و اين باعث مي شود تعداد سيارات کهکشان راه شيري، جز زمين که حيات هوشمند دارند، يک يا حتي بسيار بسيار کوچک تر از يک شود. بنابراين ما نه تنها در کهکشانمان تنها هستيم، بلکه احتمالا در بسياري از کهکشان هايي که بالاي سرمان هست هم تنهاييم.
چنانکه گفته شد، معادله دريک شامل پارامترهايي است که گستره عظيمي از معرفت بشري را در بر مي گيرد لذا پاسخ دادن به آن آسان نيست.
موجودات فضايي، به فرض وجود، آواره اند. آن ها ضعيف تر از آن هستند که خطري داشته باشند
موجودات شيشه اي از ما مي ترسند؟
به اعتقاد برخي از دانشمندان اين وسط يک پارادوکس وجود دارد. فرض را بر اين بگذاريد که تمدن هاي بسياري در جهان موجود هستند. در آن صورت حتما تمدن هاي يعقب مانده تر و پيشرفته تر از ما وجود دارند. ميزان فعاليت علمي چنين تمدن هايي به اندازه اي است که زميني ها اصولا نمي توانند از آن ها بي خبر باشند. از آن جا که زميني ها هنوز چنين چيزي را کشف نکرده اند، پس وجود ندارند. در نتيجه بحث حيات هوشمند فرازميني هم منتفي است چون در غير اين صورت بايد بعضي از اين تمدن ها به تمدن هاي بسيار پيشرفته تبديل مي شدند. شايد هم آن ها از ما مي ترسند.
بر طبق فيزيک امروز آن ها قادر به ارتباط پيوسته با ما نيستند. اگر فرض کنيم نزديک ترين تمدن پيشرفته با ما هزار سال نوري فاصله داشته باشد- که چي بعيدي نيست- يعني هزار سال طول مي کشد تا سيگنالش به ما برسد و هزار سال هم طول مي کشد تا ما جواب آن ها را بدهيم. پس ارتباط به چه معنا وجود خواهدداشت؟ تنها امکاني که باقي مي ماند اين است که مسافراني از آن جا را بيفتند و به اين جا بيايند.
اين موضوع در نگاه اول به نظر غير ممکن مي رسد، اما اگر آن موجودات فرازميني بتوانند فضاپيماهايي بسازند که به رمز سرعت نور نزديک شوند، آن وقت مي توانند فواصل ميان ستاره اي که در کهکشان ما در مدت نسبتا کوتاهي نسبت به عمر طبيعي شان طي کنند. بحث پارادوکس دوقلوها مطرح است.
از ديدن من او هزار سال در راه بوده و از ديد خودش شايد هزار روز. ولي نکته اينجاست که وقتي او به ما مي رسد هزار سال است از خانه خودش راه افتاده و بنابراين او ديگر اميد بازگشت به سرزمينش را ندارد. آن ها مي شوند مسافران سرگردان کيهان و اين موجودات فضايي، به فرض وجود، آواره اند. آن ها ضعيف تر از آن هستند که بتوانند خطري داشته باشند. به خاطر داشته باشيد ابزارهاي رصدي ما به هيچ وجه توانايي ديدن چنين فضاپيماهايي را که با سرعت نزديک مي شوند و فرار مي کنند، ندارند. اين حرف ها علمي- تخيلي محض است ولي از نظر عملي مردود نيست.